Когда-то давно моему отцу сказал его отец, он был физик-математик, что в «Нартском эпосе» слышен звон металлов. Изучив древнюю металлургию, современную металлургию, алхимию, лингвистику и т.д., и «Нартский эпос», он пришел к удивительному открытию! Я не боюсь этого слова. Именно – открытию! Он наконец-то понял, ради чего создатели эпоса пронесли его сквозь века и тысячелетия.

Кæддæриддæр æмæ кæмдæриддæр дæ зæрдыл дар, рагон æмæ уæздан адæмы фæдон кæй дæ, æмæ дын æгад митæ кæныны бар кæй нæй...

Вокруг нартского эпоса вот уже многие годы ведутся споры. Все вопросы – что, кто, где, зачем, почему и многие другие - и по сей день остаются открытыми. В прошлом году вышла в свет книга Казбека Александровича Болатова «Кто есть кто в нартском эпосе». Изучив древнюю и современную металлургию, алхимию, лингвистику и нартский эпос, он пришел к удивительному открытию. К. Болатов понял, ради чего создатели эпоса пронесли его сквозь века и тысячелетия, почему основным требованием к сказителю была дословность, и почему ни одного слова нельзя было заменить другим. К сожалению, Казбек Александрович не дожил до этого момента, когда его научное творение стало достоянием общественности. Отцовское дело продолжил сын, Александр Болатов, и в скором времени выйдет вторая книга «Кто есть кто в нартском эпосе»

Ирон диалектологи кæронмæ цы фарстатæ нæ алыг кодта, уыдонæй иу у къуыдайраг (кæнæ дзауаг) ныхасы статус. Иутæ йæ хонынц ирон æвзаджы сæрмагонд, кæнæ æртыккаг, диалект, иннæтæ та — ирон диалекты ныхасыздæхтытæй иу.

Ирон чиныджы сæфт Хуыцауы аххос чи кæны, уымæн тæрхонгæнæг Хуыцау фæуæд. 

Ирон адæймаджы чиныг хъæуы, — афтæ зæгъынц, чиныгæн йæ ад чи æмбары, уыдон.

Хур ныгуылæнмæ фæцæйхæццæ кодта, йæ тынты æндæвдад æрлæмæгъ, уæддæр Мани йæ изæры зылдтытæ кæнынмæ нæма бавнæлдта — нæ сæм тасыд йæ къух, йæ чызг афоныл йæ куыстæй кæй нæ зынди, уый тыххæй. Ноджы ма йæ йæ галиу æрфыг дæр схæр-схæр кодта æмæ бынтондæр скатай, мастмæ мын фæцæуы, зæгъгæ.

К сожалению, современные тенденции развития конфессиональной ситуации в Осетии грозят осетинскому народу не только углублением религиозного раскола, который еще недавно носил достаточно поверхностный, условный характер. При дальнейшем упадке и исчезновении нашей национальной религиозной системы неизбежно возникнет перспектива утраты идеологической основы осетинской национальной культуры. Еще раз отметим, что осетинские традиции, осетинский æгъдау немыслимы без осетинской веры. Соответственно, смена осетинами веры вызовет смену духовно-нравственных приоритетов, ценностей, т.е. смену культуры.

Арвыкомы фæндагыл Калакмæ цыдис чырæласджытæ. Кæмдæр семæ бамбал иу мæгуыр лæг. Сæнамæ фæхæрдгæнæны мæгуыр лæг фæндагыл ауыдта иу æнгуз æмæ цинæй мæлы. Кувы: 

— Йæ, Хуыцау, мæхи Хуыцау! Ацы æнгуз куыд йе ’мыдзаг у, мæ хæдзар дæр афтæ дзаг куыд уа, ахæм арфæ ракæ. 

Дур систа æмæ æнгуз асаста — бынтон афтид разынд. Лæг ныккуыдта, йæ къухтæ æрдиаггæнгæ арвмæ айтыгъта æмæ кувы: 

— Уæ Хуыцау, мæхи Хуыцау! Къоц куыдз у, Къоцы коммæ ма бакæс!

Ноджы ма мæнæ цæмæй сты хорз Иры хъæутæ: уынгтæ сæ иуæй-иутæ, æцæг нарæг æмæ зылынтæ сты, арф цæлхфæдтæ æмæ дзы дæгъæбадджытæ, — саумæр зæххыл цæрæг хъæуты куыд вæййы, афтæ, фæлæ дзы нæ фендзынæ нæдæр уырыссаг ИЗБА, нæдæр украинаг (хахойлаг) ХАТА; æдзух дзы уыныс хæдзæрттæ, æцæг хæдзар кæй фæхонынц, ахæм хæдзæрттæ, агуыри дур æмæ хъæдæрмæгæй конд, дурæй æмбæрзт, сæ рудзгуытæ дынджыр.

Рæзы Республикæ Цæгат Ирыстоны — Аланийы Фысджыты цæдис, йæ къабæзтæ парахатæй уадзы фæйнæрдæм. Иу хатт ыл æхсæз уды бафтыд, иннæ хатт — дæс, хæрз æрæджы та — æнæхъæн æвддæс. Дарддæр дæр ахæм темпытæй куы нæрса, уæд рæхджы нæ Цæдис дæсгæйттæй нымайгæ нал уыдзæни, фæлæ сæдæгæйттæй... Рæзы нæ Цæдис, фæлæ ацы хабарыл цин дæр ма бакæнут, хъыг дæр ыл ма ракæнут (уæ хъусы уын æй сусæгæй зæгъон: Цæдис рæзы зæронд пенсионерты, мæнæ англисагау second hand кæй хонынц, ахæмты хардзæй, æрыгæттæ та нын агургæ æмæ æнæаргæ систы). Рæзы нæ Цæдис, йæ къабæзтæ парахатæй уадзы фæйнæрдæм. Гъе, фæлæ дзы хæрдмæ рæзыны нысæнттæй цæст ницæуыл хæцы. Ахæм уавæрæн та дунейы стырдæр æвзæгты ис сæрмагонд нæмттæ: деформаци, мутаци...

30 ноябры 1835 азы Миссурийы штаты Флоридæйы хъæуы райгуырди Сэмюэл Ленгхорн Клеменс — фидæны Марк Твен. «Флоридæйы хъæуы уæд уыди сæдæ адæймаджы, æмæ сын æз сæ нымæц иу процент фылдæр фæкодтон. Ахæм сгуыхтæй алкæцы историон архайæджы бон нæу раппæлын», — хъазгæмхасæнты фыста Твен...

1996 азы Цæгат Ирыстоны–Аланийы гуманитарон иртæстыты институты рауагъдады рацыди ног чиныг. Йæ автор — зындгонд америкаг ахуыргонд, Массачусетсы университеты (АИШ) профессор, славист Ласло Диенеш. Чиныг фыст у не ’мзæххон, зындгонд фыссæг Гæздæнты Иуанейы фырт Гайтойы цард æмæ сфæлдыстады тыххæй. (Диенеш Ласло. Гайто Газданов. Жизнь и творчество. Пер. с англ. Т. Салбиева. Владикавказ. Изд-во Сев.-Осет. ин-та гуманитарных исслед., 1995. 304 с.)

Мæ фыд Мамсыраты Гидзойы фырт Джиор у Дæргъæвсы коймаг. Мæ фыдыфыд куы амард, уæд йæ бирæ бинонтæ баззадысты мæ фыды æвджид. Цæмæй сæ дардтаид, уымæн æндæр ницы амал зыдта æмæ æххуырсты цæугæйæ рафт-бафт кодта быдыры хъæуты. Ссæдз азы куы фæрахау-бахау кодта æмæ йæ къухы чысыл цыдæртæ куы бафтыд, уæд æрцард Уæлгинскæйы. Ам бакодта бинонты кой дæр, ракуырдта Алыккаты Лижайы. Уый дæр уыди уæлгинскæйаг. Ардæм æркодта Дæргъæвсæй йæ мад, йæ хотæ æмæ йе ’фсымæрты.

Джыккайты Шамил Ногбоны бæллицтæ 

Дзасохты Музафер Ног аз 

Хуыгаты Сергей Уары мит... 

Хæмыцаты Албег «Мах бахызтыстæм Ног азы къæсæрыл» 

Уалыты Лаврент Ногбон æхсæвы

Представляется, что сегодня происходят некоторые существенные сдвиги в привычном «балансе любви и ненависти»; серьезно изменяется привычное и устоявшееся в советское время расположение Кавказа в России, вместе с ним меняются и доминирующие образы кавказцев и русских. Такой сдвиг актуализировал историю русско-кавказских отношений, она как бы проигрывается вновь и вновь — снова «абречество», «злой чечен ползет на берег», снова горят аулы и поднимается зеленое знамя газавата. Меняется «ниша Кавказа» в России, меняется русское присутствие на Кавказе. Возникает про-блема: по каким «чувственным» следам проходит это изменение, какие образы оживают в этих сдвигах.

Республикæйы сæйраг статистик, социологон зонæдты доктор Дзуццаты Хасан биноныг иртасæнты бындурыл куыд сбæрæг кодта, афтæмæй Дзæуджыхъæуы цæрæг ирæттæн сæ 34 проценты сæ мадæлон æвзагыл нымайынц уырыссаг æвзаг. Ацы нымæцыл алы аз дæр бафты 2 проценты. Мæнæ ацы хабар та газеттæй ист у: Дзæуджыхъæуы скъолаты райдайæн кълæсты ирон ахуыргæнинæгтæн сæ 80–90 проценты ирон æвзагыл дзурын нæ зонынц.

Дамир Ханджериевич Дауров родился в 1940 г. в с. Хумалаг Правобережного района Северной Осетии. После окончания средней школы учился в педагогическом техникуме, педагогическом институте, на факультете журналистики Ростовской Высшей партшколы. Работал в комсомольских и партийных органах, редактором районной газеты, несколько лет работал мэром г. Беслана. Свою первую книгу прозы под названием «Летние яблоки» издал в 1985 году, потом через каждые два года выходили его новые книги рассказов и документальных повестей: «Мягкие дожди моего детства», «Цветок за колючей проволокой», «Этот маленький большой человек Кубади Кулов», поэтический сборник «Милосердие» и др.

Бестауты Гиуæрги райгуырд 1932 азы майы 5-æм бон Годжиты хъæуы. Йæ фыд Гигла æмæ йæ мад Уалион Маруса уыдысты мæгуыр хохаг зæхкусджытæ. Гиуæргийы райгуырæн хъæу ис рæсугъд ран хæхты бæстастæу: Кавказы бæрзонд хæхтæй — дард, зæххæй хъæздыг быдыртæ кæм ныззылдысты дæрттыл, уырдæм та — æввахс. Ныллæг, фæлæ райдзаст хæхтæ, хъæдæй бæзджын æхгæд хæхтæ. Хъæуы фарсмæ — хуымы гæппæлтæ, фæлæ — хæрз чысыл. Хъæуы сæрмæ — кæрдæгджын фæтæн, фос дарыны фадат уырдыгæй цыд хъæуы адæммæ. Фæлæ уыцы фадат дæр цард нывыл саразыны фаг нæ уыд. Æмæ Годжиты хъæуæй радыгай лыгъдысты йæ цæрджытæ цардагур. Афтæмæй абон бынтондæр сафтид...

Ирон æвзаджы хуызæвдисæг терминтæ кæд бирæ сты, уæддæр сæ, куыд æмбæлы, афтæ нæма раиртæстæуыд. Абайты Васо, Тъехты Федыр æмæ æндæр æвзагиртасджыты фæллойы руаджы хуызæвдисæг терминтæн сæ фылдæрæн рабæрæг и сæ лексикон нысаниуæг, идеосемантикæ, дзырдарæзтон структурæ æмæ этимологи. Фæлæ кæронмæ иртæст нæма сты ахæм фарстытæ: цы бынат ахсынц ацы терминтæ идиоматикон дзырдбастыты æмæ ирон традицион идеологийы, цавæр æндæр æвзæгты хуызæвдисæг терминты системæтимæ сты æнгæс æ. а.д.

Лæг æмæ ус æмдæндаг ысты.  

Лæг æмæ ус — фæрæты хъæдæй барст.  

Лæг æмæ ус кæрæдзи куы ‘мбарой, уæд сæ цард æнцон у.  

Сылгоймæгтæй иутæ лæгуарзаг ысты, иннæтæ — зæнæгуарзаг.  

Ус хæдзарæн йæ чысыл хур у, йæ зæды хай.  

Ус — æнæдымгæ фæлмæн хур, бинонты зæды хай...