Фæстаг рæстæг нæ алыварс цы фыдракæндтæ æмæ фыдбылызтæ цæуы, уыдоныл сагъæс кæнгæйæ, Ирыхъæуы фæсивæд æрæмбырд сты Хуыцауы Дзуары кувæндоны бын. 

Рауад сын æргом æмæ бæрнон ныхас нæ ирон царды хæрзæгъдаудзинады бындур бахъахъхъæныны охыл. Æмбырды архайджытæ фæсидтысты Ирыстоны се ’мгар лæппутæ æмæ чызджытæм.

В начале этой книги хочу отдать должное В. Миллеру и Ж. Дюмезилю. Они собрали и популяризовали Нартский эпос. Благодаря им о нем узнали за рубежом, но они, к сожалению, не разгадали, не раскрыли главной тайны сказаний. Тайна эпоса заключается в том, что в нем красной нитью проходит история развития металлургии. Закодированные секреты изготовления, закалки и обработки стали изложены в сказаниях до мелочей.

В данной работе автором собранно около двух тысяч имен иранского корня, зафиксированных в письменной и эпической традиции. Книга охватывает большой временной отрезок с момента первого появления упоминаний о киммерийцах (VIII в. до. нашей эры) и до наших дней. Здесь приведены имена аланов, бактрийцев, кидаритов, киммерийцев, кушанов, массагетов, роксоланов, савроматов, саков, сарматов, скифов, тохаров, хорезмийцев, эфталитов, языгов, ясов, и конечно осетин, в общем всех кого в научном мире принято называть восточными (или северными) иранцами.

Ивгъуыд аз нæ телеуынæнæй кодтой æнахуыр ныхæстæ, ЮНЕСКО-йы бæрæггæнæнтæм гæсгæ, дам, ирон æвзаг хауы, чи сæфы, уыдонмæ. Уый та куыд?! Ирыстон ис, наци ис, ирон æвзаг ис, уæд хъуамæ куыд фесæфа?! Æви, ирон ныййарджытæн цы сывæллæттæ гуыры, уыдон ирæттæ не сты æмæ ирон æвзагыл нал дзурдзысты?!

Ирыстон фæстаг фæндараст загъта Джыккайты Шамилæн

Джыккайты Шамилы рухс ном ссарынæн мыхуыр кæнæм йæ æмдзæвгæтæй цалдæр.

Сегодня не стало одного из выдающихся представителей осетинской нации - Шамиля Джигкаева. Он был зверски убит. Бог - судья его убийцам. 

Рухсаг у, Шамил.

Вилен... Лæг æй куыддæр æрымысы, афтæ зæрдæмæ раздæр рухс бакæлы, бар-æнæбары барайы, стæй æваст ферхæндæг вæййы, схъæрзы: цы ’вгъау уыд, цы ’вгъау, йæ тæккæ цардбарæгæй аивгъуыйынæн... 

Æппæты фыццаг адæймаг йæ курдиаты раз у хæсджын æмæ æфсæрмыйаг. Йæ курдиаты раз, ома Хуыцауы раз — уый дæ скодта зæрдæргъæвд бæлвырд хъуыддагмæ. Æмæ уыцы хæс дæ уды æмæ дæ зонды фыдæбонæй куы æххæст кæнай, уæд уымæй стыр хæрзты цæуыс адæмæн дæр. Адæм дæ арфæйаг æмæ райгондæй баззайдзысты æви нæ, ууыл та уыйбæрц нæ хъуыды кæныс — фæзоныс æй, хæрзгæнæджы хъысмæт арæх куыд рауайы, уый... 

Йæ цытджын хæс фидгæйæ Виленæн бирæтæ бантыст, фæрнæйдзаг хæрзты бацыд ирон дзыллæйæн, ирон зонд æмæ удæн. 

Гъемæ мах дæр уыцы арфæ уæд, цæмæй Вилены хуызæн разагъды лæгты, — нæ рухсы бадинæгты, — бæрзонд номы аккаг уæм уæлæуон фыдæбойнаг царды. 

Журнал «Мах дуг», 2002, №12

Цытджын Уæлахизы бонмæ... цалдæр радзырды...

Уæлахизы бон Гæздæнты авд æфсымæры ном ссарынæн, Фыдыбæсты сæраппонд сæ цардтæ чи ратта...

Центральную часть Кавказа населяют осетины, которых в равной мере можно считать северокавказским и закав-казским народом. Они занимают особое место среди кавказского окружения, являясь потомками скифо-сарматов, из-вестных в истории под названием алан. Их язык соответственно относится к восточно-иранской подгруппе большой индоевропейской языковой семьи. Более двух тысяч лет осетины и их предки активно участвуют в этнокультурных про-цессах Кавказского региона. В конце XIV века после нашествия Тимура аланы-осетины закрепляются в горных ущельях. В этих природно-географических и социокультурных условиях продолжаются этнические процессы, и происходит их дальнейшее развитие.

Лев Толстой. Уацмыстæ. — Дзæуджыхъæу: Ир, 2008 

ХАДЖИ-МУPAT 

НЫББЫРСТ  

КАФТИЗÆРЫ ФÆСТÆ  

ХОДЫНКÆ  

ÆРТÆ МАРДЫ  

БИРÆ ХЪÆУЫ, ЦЫМÆ, АДÆЙМАДЖЫ ЗÆХХ?  

КАВКАЗАГ УАЦАЙРАГ  

ЦÆЙ ТЫХХÆЙ?

Толстой Л. Уацмыстæ. — Дзæуджыхъæу: Ир, 2008 

Ратæлмацгæнджытæ: 

Саламты Алихан, Мамиаты Надинкæ

Йæ царды сæйрагдæр нысан адæмæн лæггад кæнын кæмæн уыдис, Ирыстонæн, йæ Райгуырæн бæстæйæн фæстаг сулæфты онг исты хорз ракæныныл чи архайдта, уыдонæй иу уыдис ЗÆНДЖИАТЫ Бæбу. Йæ рæстæджы адæмы фарнæн цы хъуыддæгтæ сарæзта, уыдон иу адæймагæн æгæр уыдысты. Стæй ма йын ноджыдæр бантыстаид, фæлæ йæ тæккæ лæджы кармæ куы бахæццæ, уæд ын НКВД-йы «тройкæ» йæ цард аскъуыдта æнаххосæй. О, уыдис, нæ хуыздæртыл нын адæмы æцæг знæгтæ цуан куы кодтой, ахæм рæстæг. Уыцы «цуаны» амæттаг бацис Иры æцæг иузæрдион хъæбул — Зæнджиаты разагъды лæппу.

Алы адæммæ дæр ис йæхи æгъдæуттæ. Хорз сты, æвзæр — уыдон дзурæг сты йæ дунембарынад æмæ удыхъæдыл. Ирон лæг алкæддæр йæ сæр сæрмæ хаста, йе ’гъдау нывыл уыд: йæ рацыд, йе сныхас, йæ бадт, йæ дзаумайы конд, йе ’ддаг бакаст, йæ салам дæттын уагыл уыдысты. Ирон лæг йæхи мæгуыр æмæ æдыхæй никуы æвдыста, кæд-иу мæгуыр æмæ æдых уыди, уæддæр. Йæ адæймагдзинад дæлæмæ нæ уагъта. Худинаджы бæсты мæлæт æвзæрста. Æцæгæлоны, æнæбоны, кæстæры, сылгоймаджы æфхæрын нæ уагъта.

«Четверть из 6500 языков, на которых в данное время говорят в мире, стоит в следующем десятилетии под угрозой исчезновения. В этом столетии могут «умереть» до 90% языков, которые сейчас еще широко используются» — такой прогноз дает Организация по Регистрации Вымирающих Языков, существующая в Кёльне с ноября 1997 года.

Ирон адæмон сфæлдыстад æмбырд кæныныл æнувыдæй чи архайдта, уыдоны ’хсæн зынгæ бынат ахсы Æмбалты Цоцко. Диссаджы миниуджытæ уыд Цоцкомæ — кæмфæнды куы уыдаид, цыфæнды куы куыстаид, уæддæр æрвылбон йæ хъус дардта адæммæ: цæмæй цæрынц, цин æмæ сын маст сæ зæрдæты цавæр зарджытæ æвзæрын кæнынц.

Около заката солнца прибыли в Коби. В ожидании чая и ужина наше общество разбрелось по окрестностям поста, любоваться окружавшими его скалами. В двух верстах находится довольно большой аул. Пушкину пришла мысль осмотреть его; нас человек 20 отправились в путь. Александр Сергеевич набросил на плечи плащ и на голову надел красную турецкую фесс, захватив по дороге толстую, суковатую палку, и, так, выступая впереди публики, открыл шествие.

Когда две недели тому назад я подъезжал к аулу, куда мы переселились только недавно, на меня нашло уныние. Это чувство было вызвано мрачным, непривлекательным видом аула. Смотря на него, я невольно вспоминал с удовольствием прежний наш аул, в котором провел столько отрадных дней. Вспомнил ближайший лес, куда уходил я за орехами, речку, где купался я часто, мельницы, под которыми мне неоднократно приходилось лазить за рыбою; вспомнил те вишневые и те грушевые деревья, которые росли в маленьком нашем саду, прилегавшем к нашей сакле. Ничего подобного не замечал я в новом нашем ауле. Я не видел в нем также и того довольства, которое заметно в аулах по дороге от Владикавказа.

Инал Дударович Кануков, писатель и этнограф, известный осетинский просветитель второй половины XIX столетия, пришел в литературу в самом начале 70-х годов. Будучи выразителем передовых общественных идеалов пореформенной Осетии, одним из зачинателей ее художественной и публицистической мысли, он впервые поднял в своих произведениях проблемы, которые нашли дальнейшее развитие в творчестве К. Хетагурова, А. Ардасенова, Г. Цаголова, Ц. Гадиева и других осетинских писателей.