Цардтымыгъ æй фæхаста йæ райгуырæн зæххæй, цæргæ-цæрæнбонты йæм æцæгæлон бæстæйы йæ былыцъæрттæ фæхордта. Фæлæ нал сæмбæлд йæ фыды уæзæгыл Гæздæнты Гайто йæхæдæг.

Ирон интеллигенцийы зындгонд минаеваертты къамтæ, "Мах Дуг", 2002 аз, № 6.

Гъазунцæ си зумæги ехбæл. Биццеутæ скæнунцæ гæнæ æхситæ, сæ дæргъцæ 1,5 м. Ахирхунцæ кæрзæ, акъаци кенæ æндæр федар гъæдæй къæбæл 5–6 см бæрцæ, ниххуайунцæ си зæгæл, зæгæли фий гъæуама 1 см бæрцæ кæса æндæмæ къæбæлæй, ма си рауайуй кинти. Гæнæ æхсæ ибæл истохунцæ. Æхси иннæ кæрон ба сæ еу къохбæл бабæттунцæ. Уæдта еугурæй дæр еумæ фехсунцæ ехмæ кинти, æхсæ ци къохбæл баст у, уой ба ратъæпп кæнунцæ ма кинти зелунцæ ехбæл...

Много ли найдется читателей, никогда не слышавших о главном авторе этой книги? Много ли на свете стран, где бы не издавались описания его путешествий? Если и есть такие, то число их день ото дня убывает. Соотечественники уже объявили Тура Хейердала (06.10.1914-18.04.2002) самым знаменитым норвежцем XX в. А он гордился родиной и считал себя гражданином Мира, посвящая жизнь идее исторического и культурного единства человечества.

Рагзаманты нæмттæ «скифтæ», «кельттæ» кæнæ «эфиоптæ» амыдтой тынг бирæ æбæрæг адæм. Скифтæ цардысты бердзенты зæххыты Цæгатскæсæн фарс. Фæлæ мах цы историкты кой ракæндзыстæм, уыдон дызæрдыг кæнынц дыууæ хъуыддагыл. Геродоты хъуыдымæ гæсгæ «скифтæ» сты, кæрæдзимæ æнгом баст чи уыд, иу æвзагыл чи дзырдта æмæ Дунайы дæлвæзтæй Азовы денджызмæ, стæй дарддæр чи ахæлиу былгæрæттæй, уыцы адæмыхæттытæ. Геродот (уый фæстæ та Лукиан дæр) хицæн кæны скифты æмæ савроматты, арæх сын знæгтæ чи уыд, сæ уыцы скæсæйнаг сыхæгтæй. Уыдон тыххæй дзуры æрмæст уый, æмæ кæй равзæрдысты скифтæ æмæ амазонкæтæй, уымæ гæсгæ зæгъæн ис: ce ’взаг æмæ æгъдæуттæ сты сæ фыдæлты ’взаг æмæ æгъдæутты æнгæс, æрмæст иуцасдæр тызмæгдæр.

Уый y Францы Академийы уæнг, сæххæст ыл 80 азы. Йæ ном — Жорж Дюмезиль. Уый кæсы фæсарæйнаг æвзæгтыл, æрмæст ма цалдæргай адæймæгтæ, кæнæ та иунæг адæймаг кæуыл дзуры, йе та бынтондæр чи фесæфтис, ахæм æвзæгтыл. Уый иттæг хорз зоны скандинаваг хуыцæутты æмæ Кавказы таурæгътæ, куы йæ бафæнда, уæд Индийы æмæ Ираны хуыцæуттимæ дæр æмсæр ныхас кæндзæни. Уый y историк, мифолог, лингвист, филолог æмæ а. д. Цыбыр дзырдæй, уый у, йæ чингуытæ æгас дунейы дæр кæмæн кæсынц, ахæм ахуырлæг.

XX æнусы наукæйы Ж. Дюмезиль у, æмбал кæмæн нæй, ахæм диссаджы фæзынд. Нæ уыдис æндæр ахæм ахуыргонд, уыйау æмхуызон арф чи зыдта ромаг пантеоны структурæ дæр æмæ убыхаг æвзаджы мивдисджыты ифтындзæджы лыстæг хицæндзинæдтæ дæр. Нырыккон ахуыргæндты бон нæма y сæ наукон авналæнты уыйбæрц æгæрон зонындзинæдтыл аххæссын...

Цæлыккаты Ахмæт райгуырдис 1882 азы Цæгат Ирыстоны Куырттаты комы Ногхъæуы. Уыцы рæстæджы ма ног уыдысты Кавказы хæсты хабæрттæ, æмæ сæ йæ чысылæй хъусгæ ’рцыд Ахмæт. Кавказ уыди Уырысы дæлбар, хицауиуæг дзы кодтой æцæгæлон æгъдæуттæ, колонион бæстæты куыд вæййы, афтæ. Æндæр хъуыды, æндæр зондахаст кæнæ æндæр æгъдæуттæн дзы сулæфт нал уыди. 

Уæрæхдæр дуне Ахмæт уынын байдыдта, Стъараполы гимназы ахуыр кæнгæйæ. Ам бирæ уыд цæгаткавказаг фæсивæд. Каст æй фæци 1899 азы. Рауæрæхдæр сты дунемæ йæ фæндæгтæ. Бацыд Мæскуыйы университеты юридикон хайадмæ...

ЦÆЛЫККАТЫ Ахмæты тыххæй Ибрагим Чулик фыста: «Стать в качестве друга и брата к близким, быть истинным сыном отчизны и посвятить себя на безвозмездное служение народу — дело великое, требующее воли сильной непоколебимой. Таким был Ахмед».  

Йе ’мбæстаг Елехъоты Тамби та журнал «Горцы Кавказа»-йы фыццæгæм (нудæсæм) номыры фыста, зæгъгæ, Ахмæт суанг эмиграцийы зындæр азты дæр æууæндыд уырыссаг демократийы хъомысыл, фæлæ йæ фæстæдæр «царды зилдухæнтæ æмæ цæлхъытæ уыцы хатдзæгмæ æркодтой: Кавказы адæмтæн сæ политикон хæдбардзинадыл тохы зæрдæдаргæ никæуыл у сæхицæй дарддæр».

Цæлыккаты Темболаты фырт Ахмæт уыди канд Ирыстоны æмæ Цæгат Кавказы нæ, фæлæ Уæрæсейы дæр тæккæ нымаддæр лæгтæй иу. Газетты æмæ журналты йæ уацтæ, йæ литературон уацмыстæ зынын райдыдтой XX æнусы райдайæны. Уыимæ канд литераторы куыст нæ кодта, фæлæ ма уагъта газеттæ, журналтæ (альманахтæ), чингуытæ: 1910 азы Бакуйы рауагъта альманах «Утро гор», 1915–1916 азты газет «Суз» («Дзырд», Мæскуы), 1919–1920 азты газеттæ «Вольный горец» (Тифлис), 1920 азы газет «Ног цард» (иронау, Тифлис) æмæ «Ени Дуния» (тюркагау, Тифлис). Йæ чингуытæ «Чаша жизни» (Мæскуы, 1912), «Кавказ и Поволжье» (Мæскуы, 1913), «В горах Кавказа» (Мæскуы, 1914) зындгонд уыдысты Ирыстоны æдде дæр.

ЦАЛИКОВ АХМЕД (АХМЕТ) ТЕМБУЛАТОВИЧ - (настоящая фамилия Цалыккаты) (1882, Тверская область – 1928). Из семьи осетина-мусульманина. В 1899 поступил на юридический факультет Московского университета; участвовал в студенческом движении, в декабре 1905 – в революционных событиях во Владикавказе. Член РСДРП, меньшевик. Подвергался арестам. После поражения Революции 1905 – 07 выступал во Владикавказе за созыв беспартийного рабочего съезда и создание широкой классово-политической организации пролетариата накануне 5-го (Лондонского) съезда РСДРП (1907), за что подвергся критике со стороны В.И. Ленина (см.: ПСС, т. 15, с. 181, 182, 184). Сотрудничал в меньшевистских изданиях "Наше Дело" (1906), "Возрождение" (1908 – 09) и других. Координировал деятельность Терско-Дагестанского и Северо-Кавказского союзов РСДРП, Владикавказского, Кубанского и Армавирского комитетов РСДРП. Пропагандировал идеи национального возрождения мусульман. Накануне первой мировой войны возглавил мусульманское движение на Тереке.

Нужно смотреть в корень вещей. А корень в системе хозяйства. Шел процесс смены натурального хозяйства и патриархально-родового быта с моральным авторитаризмом, — хозяйством меновым, промышленным, капиталистическим с критицизмом и индивидуализмом. В этот переходный момент и застал осетинский народ шквал революции. Тридцать лет тому назад жизнь осетина, жившего натуральным хозяйством, была нормирована неписаным законом — обычаем. Обычай предусматривал каждый его шаг от колыбели до могилы. Процесс жизни был прост, и сама жизнь была трафаретом. Но этот трафарет стал портиться от соприкосновения горского аула с русским городом. А это соприкосновение усиливалось, так как более развитая хозяйственная жизнь русского народа побеждала примитивные формы хозяйства осетина, одновременно переплетаясь с этими формами во все более и более тесный узел. В жизни осетина все чаще стали появляться моменты, не предвиденные трафаретом. Обычай перестал поспевать за жизнью. Вот где начало гибели худинага...

Фæстаг рæстæг нæ алыварс цы фыдракæндтæ æмæ фыдбылызтæ цæуы, уыдоныл сагъæс кæнгæйæ, Ирыхъæуы фæсивæд æрæмбырд сты Хуыцауы Дзуары кувæндоны бын. 

Рауад сын æргом æмæ бæрнон ныхас нæ ирон царды хæрзæгъдаудзинады бындур бахъахъхъæныны охыл. Æмбырды архайджытæ фæсидтысты Ирыстоны се ’мгар лæппутæ æмæ чызджытæм.

В начале этой книги хочу отдать должное В. Миллеру и Ж. Дюмезилю. Они собрали и популяризовали Нартский эпос. Благодаря им о нем узнали за рубежом, но они, к сожалению, не разгадали, не раскрыли главной тайны сказаний. Тайна эпоса заключается в том, что в нем красной нитью проходит история развития металлургии. Закодированные секреты изготовления, закалки и обработки стали изложены в сказаниях до мелочей.

В данной работе автором собранно около двух тысяч имен иранского корня, зафиксированных в письменной и эпической традиции. Книга охватывает большой временной отрезок с момента первого появления упоминаний о киммерийцах (VIII в. до. нашей эры) и до наших дней. Здесь приведены имена аланов, бактрийцев, кидаритов, киммерийцев, кушанов, массагетов, роксоланов, савроматов, саков, сарматов, скифов, тохаров, хорезмийцев, эфталитов, языгов, ясов, и конечно осетин, в общем всех кого в научном мире принято называть восточными (или северными) иранцами.

Ивгъуыд аз нæ телеуынæнæй кодтой æнахуыр ныхæстæ, ЮНЕСКО-йы бæрæггæнæнтæм гæсгæ, дам, ирон æвзаг хауы, чи сæфы, уыдонмæ. Уый та куыд?! Ирыстон ис, наци ис, ирон æвзаг ис, уæд хъуамæ куыд фесæфа?! Æви, ирон ныййарджытæн цы сывæллæттæ гуыры, уыдон ирæттæ не сты æмæ ирон æвзагыл нал дзурдзысты?!

(Куловы, Дзускаевы, Зайтовы, Гумецовы)

Ирыстон фæстаг фæндараст загъта Джыккайты Шамилæн

Джыккайты Шамилы рухс ном ссарынæн мыхуыр кæнæм йæ æмдзæвгæтæй цалдæр.

Сегодня не стало одного из выдающихся представителей осетинской нации - Шамиля Джигкаева. Он был зверски убит. Бог - судья его убийцам. 

Рухсаг у, Шамил.