Раджы, тынг раджы цардысты иу мæгуыр лæг æмæ ус. Уыдонæн уыдис иу фыс. Фыс ахæм уыд æмæ æхсæв царв иста, бон — цыхт. А ус дзы сфæлмæцыд æмæ загъта йæ лæгæн: 

— Лæгай, ацы фыс акæн æмæ йæ фесаф, мæ бон нал у йæ урсаг æфснайынæй. 

— Нæ цард уымæй у æмæ йæ куыд фесафæм? — бакатæйттæ та-иу кодта мæгуыр лæг. 

Ус уæддæр йæ ныхас нæ саста. Лæг дæр æм иу хатт нæ байхъуыста, дыккаг хатт, æртыккаг хатт, стæй дзы куы сфæлмæцыдис, уæд араст, хъæды астæу иу æрдузы хос фæкарста, цъынатæ дзы фæцамадта, иу гыццыл хæдзар дзы сарæзта, скодта йæм фысы æмæ йæ уым ныууагъта. 

Фыс алы ’хсæв ардта уæрыкк, иу бирæгъ æм фæцахуыр æмæ йын сæ хордта. Иу хатт ын фыс афтæ: 

— Дарддæр нын афтæмæй нал у. 

— Уæдæ куыд? — фæрсы йæ бирæгъ. 

— Искæй зæрдæ дæр дæм хъуамæ уа, — дзуры йæм фыс. — Иу хатт мæ мæ хъæбулыл баузæлын нæ бауагътай. 

— Æмæ цы саразон? — фæрсы та йæ бирæгъ. 

— Ацу, æмæ мæм авд боны æмæ авд æхсæвы мауал æрцу. Стæй ма демæ ракæн дæхицæн æмбæлттæ, мæнæн уæдмæ авд уæрыччы уыдзæнис, æмæ уын сæ ратдзынæн. 

Бирæгъ дæр ницыуал сдзырдта, байхъуыста йæм æмæ ацыд. 

Уыцы æхсæв фысæн райгуырди лæппу. Лæппу æхсæв уыдисны рæзти, бон — уылынг, афтæмæй цалдæр бонмæ фат-æрдынæй хъазынхъом фæцис. 

Иу бон куы уыдис, уæд та фат-æрдынæй хъазы æмæ кæсы: бирæгътæ ныррæхыс сты, афтæмæй сæм æрцæуынц. 

— Нана, нана, уæлæ нæм уазджытæ æрцæуы? — хъæргæнгæ азгъордта йæ мадмæ. 

Мад бирæгъты куы ауыдта, уæд ын афтæ зæгъы: 

— Уыдон уазджытæ не сты нæ, нанайы хур, уыдон дæ нанайы удхæсджытæ сты. 

— Цæмæн афтæ зæгъыс, нана? — фæрсы йæ лæппу. 

— Цæмæн куы зæгъай, мæ хур, уæд... 

Фыс ын радзырдта йæ хъуыддаг, бирæгъæн дзырд куыд радта, уый. — Ныр нæм æрцæуынц æмæ нæ дыууæйы дæр хæргæ кæндзысты. 

Лæппу уый куы фехъуыста, уæд æддæмæ рауади, бирæгъты рæхысыл фат суагъта. Фат раззаг бирæгъы ныхыл сæмбæлд æмæ фæстаджы къæдзилæй агæпп кодта. Бирæгътæ фæсвæндаг бафæлдæхтысты, æмæ лæппу ныххудти: 

— Нана, нана, скæс-ма сæм, фат сыл суагътон æмæ сæ иу хъыртт-змæлæг нал аззадис. 

А лæппу та иу райсом рабадти, хос кæрдынмæ æрæвнæлдта, цъынатæ дзы фæцамадта йæ мадæн, йæхæдæг цуан ацæуыны æфсон араст хæтæнтæ æмæ цæуæнтæ фенынмæ. Чи зоны, кæуылты æмæ кæуылты фæхаудта, чи зоны, цы æмæ цы бæстæм ацыди, фæлæ иу бон куы уыдис, уæд фембæлд иу лæппуйыл. 

Кæрæдзиуыл фæрстытыл схæцыдысты: 

— Дæ бон хорз уа! 

— Дæ фæндаг раст! 

— Чи дæ? 

— Ды чи дæ? 

— Æз — Хуры фырт. 

— Æз та — Фысы фырт. 

— Уæдæ æфсымæртæ уыдзыстæм амæй фæстæмæ, — нылхъывтой кæрæдзийы къухтæ æмæ араст сты дарддæр. 

Бирæ фæцыдысты, цъус фæцыдысты, уæддæр рамбæлдысты иу лæппуйыл. 

— Дæ бон — хорз! 

— Уæ хъуыддаг — ифтонг! 

— Чи дæ? 

— Æмæ сымах чи стут? — рафæрс-бафæрс кæнынц кæрæдзи. 

— Мах кæнгæ æфсымæртæ. Æз — Хуры фырт. 

— Æз та — Фысы фырт. 

— Æз та Мæйы фырт дæн, — дзуапп сын радта лæппу, æмæ та уыимæ дæр загътой æфсымæртæ. 

Араст сты æртæ æфсымæры: Хуры фырт, Мæйы фырт æмæ Фысы фырт. Цъус фæцыдысты, бирæ фæцыдысты, чи йын цы зоны, фæлæ сæ фæллад кæм суадзой, ахæм бынатыл сæ цæст никуы схæцыд æмæ афтæ зæгъынц: 

— Цæй, нæ амонд бавзарæм, нæ фаттæ фехсæм, чи зоны нæ искуыдæм æркæной. 

Хуры фырт фехста йæ фат, æмæ йын цъыфдзасты ныххаудис. Мæйы фырт дæр фехста, æмæ уымæн та доны ныххауд. Уæд Фысы фырт дæр фехста йæ фат. Иу айнæджы риуыл ын сæмбæлдис æмæ дзы дуар фегом. 

Æфсымæртæ саг æрбамардтой, хæдзармæ йæ бахастой, сæхицæй дарддæр дзы ничи разындис æмæ физонджытæ фæкодтой, стæй зæлдаг хуыссæнгæрзты бафæлдæхтысты. 

Дыккаг райсом хæдзары ныууагътой Мæйы фырты, не ’рцыдмæ нын хæринаг сцæттæ кæн, зæгъгæ, сæхæдæг цуаны ацыдысты. 

Мæйы фырт уæларт цæджджинаг бафтыдта, дæргъæй-дæргъмæ физонджытæ сыздыхта, æмæ йын куыддæр сцæттæ сты æмæ, гъа ныр мæхи æруадзон, аулæфон куыд загъта, афтæ хæдзары астæу стыр къæй сфæлдæхта уæйыг. Йæ сасиры чъилыйас цæстытæ туджы зылдысты, æмæ Мæйы фырты уæрджыты магъз фæсаст. 

— Ай чи куыдз, чи хæрæг дæ? Тагъд мын æхсидгæ цæджджинаг мæ хъæлæсы рауадз, физонджытæ мын мæ былтыл расæрф, æндæра мын мæгуыр дæ сæр кæны! 

Мæйы фырт ын тæрсгæ-ризгæ фыцгæ цæджджинаг йæ хъуыры ауагъта, физонджытæ йын. йæ былтыл асæрфта, æмæ уæйыг фæстæмæ йæ уæлæ ныффæлдæхта дур. 

Мæйы фырт ма талф-тулфы бæргæ афтыдта ног фыдтæ, фæлæ уæдмæ цуанонтæ фæзындысты. 

— Ай цы хабар у, рæстæгыл цæуылнæ бафтыдтай æхсæвæр? — фæрсынц Мæйы фырты. 

— Æнæдарæг фæуæд, абон Æлдараты фыййæуттæ сæ фос æфцæгмæ фæцæйскъæрдтой, «стонг-стонг» хъæр кодтой, æмæ сæ уыдонæн радтон, — афæлывта сæ. Æмæ дыккаг бон хæдзары нал ныллæууыди. 

Ныр та Хуры фырт баззади хæдзары æмæ та уымæн дæр йе ’хсæвæр куы сцæттæ, уæд та уæйыг къæй сфæлдæхта æмæ фæхъæр кодта Хуры фыртыл: 

— Ай чи куыдз, чи хæрæг дæ? Тагъд мын æхсидгæ цæджджинаг мæ хъæлæсы рауадз, физонджытæ мын мæ былтыл расæрф, æндæра мын мæгуыр дæ сæр кæны! 

Хуры фырт дæр ын æхсидгæ цæджджинаг йæ хъæлæсы ауагъта, физонджытæ йын йæ былтыл асæрфта, æмæ та уæйыг къæй ныффæлдæхта йæ уæлæ. 

Хуры фырт дæр ма та талф-тулфы бæргæ афтыдта саджы фыд, фæлæ цуанонтæ æрцыдысты æмæ се ’хсæвæр хомæй æрыййæфтой. 

— Æнæдарæг фæуæнт, Æлдараты фосæн æфцæгыл бынат нæ разындис, фæстæмæ рацæйскъæфтой, «стонг-стонг» кодтой æмæ ме ’хсæвæр уыдонæн радтон, — афсон та кодта Хуры фырт дæр. Дыккаг бон уый дæр нал бакуымдта хæдзаргæсæй. 

Ныр та Фысы фырты рад æрцыдис, æмæ йæ дыстæ арф батылдта: 

— Æз æлдараты фаг дæр куынæ бауæларт кæнон æмæ нæхи фаг дæр, уæд афтæ ницы. 

Æхсæвæр куы сцæттæ, уæд къулæй уæйыджы фæндыр райста æмæ дзы ныццагъта. 

Раст уыцы рæстæджы уæйыг дæр къæй сфæлдæхта æмæ дзуры Фысы фыртмæ: 

— Ай чи куыдз, чи хæрæг дæ? Тагъд мын цæджджинаг мæ хъуыры рауадз, физонджытæ мын мæ былтыл расæрф, æндæра мын мæгуыр дæ сæр кæны! 

Фысы фырт бамбæрста, йæ кæнгæ æфсымæртыл-иу цы Æлдараты фыййæуттæ фембæлдысты, уый, фæлæ йæ фæндырæй цагъд нæ ныууагъта: 

— Куыдз, æмæ дын сæ хæсгæ дæр æз бакæнон? Сбыр æмæ дæ куыдзы гуыбын бафсад! — дзуры уæйыгмæ. 

Уæйыг уый фехъуыста, цы, фæтæррæтт кодта æмæ лæппуйыл андзæрста йæхи. Лæппу фæрæвдз, фæндыр ыл нынтъыхта æмæ йын йæ рахиз фарсы фæрсчытæй æртæ ныссаста. Стæй кæрæдзимæ февнæлдтой, райдыдтой рахæц-бахæц... Уæйыг æй æркъуыры зæххы, æмæ дзы лæппу йæ фадхъултæм аныхсы. Лæппу йæ æркъуыры, æмæ дзы уæйыг йæ фæкъæдзгæнæнтæм аныхсы. Уæйыг æй æрцæвы, æмæ лæппу йæ фæкъæдзгæнæнтæм аныхсы, лæппу йæ æрцæвы, æмæ уæйыг йæ ронбастмæ аныхсы. Уæйыг æй йæ ронбастмæ æркъуыры зæххы, лæппу йæ йæ хъуырмæ æрсадзы. Фæстагмæ йыл фæтых Фысы фырт æмæ йын афтæ зæгъы: 

— Тагъд, кæцæй ссыдтæ, уым цы хорздзинад ис, уыдон дзур. 

Уæйыг марынæй фæтарст йæхицæн æмæ райдыдта ысмыхъхъ-ныммыхъхъ. 

— Ис мын дзы æрмæст иу ус æмæ æртæ чызджы. Ныббырæн æм ис æрмæст бæндæныл, фæлæ тæвд у æмæ уе стджытæ æвзалытæ фестдзысты. 

Лæппу йын йæ сæр акъуырдта æмæ йæ аппæрста иуварс. Уæдмæ йе ’фсымæртæ дæр æрцыдысты æмæ, хæрзфых дзидза уæнггай æфтыдæй куы æрæййæфтой, уæд хорзау нал фесты, ома, æвæццæгæн, æм не ссыди, фæлæ сын Фысы фырт хъуыддаг бамбарын кодта, æмæ æрбадтысты сырды цæрмттæй бæндæн бийыныл. 

Чи зоны, цас æй фæбыдтой, фæлæ афтæ куы загътой, ома ныр фаг у, уæд къæйдур иуварс атылдтой, Мæйы фырты бабастой бæндæнæй æмæ йæ ауагътой. Иу чысыл куы ныууад, уæд райдыдта хъæр кæнын: 

— Басыгътæн! Басыгътæн!.. 

Уыдон дæр æй сластой фæстæмæ. 

Ныр та Хуры фырты ауагътой, фæлæ та уый дæр, Мæйы фырт кæдæм ныххæццæ, уырдæм куы ныццыд, уæд райдыдта хъæр кæнын: 

— Басыгътæн! Басыгътæн!.. 

Æмæ та уый дæр сластой фæстæмæ. 

Уæд Фысы фырт бæндæнæй æрбабаста йæ астæу æмæ Хуры фырт æмæ Мæйы фыртæн афтæ зæгъы: 

— Хъæр кæндзынæн: «Басыгътæн! Басыгътæн!..» Фæлæ-иу мæ уадзут арфæй-арфдæр, — йæхæдæг йæхи ауадзын кодта. 

Иудзæвгар куы фæцыд, уæд тæвды йæ бон нал уыд æмæ райдыдта хъæр кæнын: 

— Басыгътæн! Басыгътæн!.. 

Фæлæ йæ Хуры фырт æмæ Мæйы фырт ноджы уадзынц арфæй-арфдæр. 

Кæддæр куы уыд, уæд ныххæццæ иу хæдзары дуармæ, бæндæнæй суагъта йæхи æмæ бацыди мидæмæ. Мидæгæй бадт иу зæронд ус æмæ æртæ чызджы. Чызджытæн сæ цæсгæмттæй мæйтæ æмæ хуртæ касти. Лæппуйы зæрдæмæ фæцыдысты æмæ сæ йе ’фсымæртæ æмæ йæхицæн æмкъæйттæ загъта. 

Йе ’фсымæртæн сæхи бинойнæгты куы сæрвыста бæндæныл, уæд ын йæхи чызг дзуры: 

— Бæндæныл уал ды бабæтт дæхи, æз дæ нæ фæсайдзынæн, фæлæ мæн куы сласай, уæд, цынæ вæййы, мыййаг дæм де ’фсымæртæ куынæуал æруадзой бæндæн? 

Лæппу чызгыл нæ баууæндыдис, ома, цыдæр хин фæнд æм ис æмæ не сразы. Уæд чызг йæ къухæй рафтыдта йæ къухдарæн, лæппуйыл æй бакодта æмæ бæндæнæй æрбаста йæхи. 

Æцæгдæр, Хуры фырт æмæ Мæйы фырт Фысы фырты усаджы куы федтой, уæд сæм уый бирæ рæсугъддæр фæкастис æмæ се ’фсымæрмæ бæндæн нал ауагътой, къæй йыл ныффæлдæхтой. 

Лæппу хъуыддаг куы бамбæрста, уæд иудзæвгар фæкуыдта, стæй стæвд кодта уæхст æмæ йæ ныддардта зæронд усы дзидзиты астæумæ? 

— Тагъд, уæлдзæхмæ фæндаг кæуылты ис, уый мын бацамон, æндæра дæ маргæ кæнын! 

— Чызгмæ нæ байхъуыстай, де ’фсымæртæ дæ фæсайдтой, æмæ дын æз цы сарæзтон? Бацу уæртæ скъæтмæ. Дыууæ цæуы конд дзы ис, æмæ-иу дæ къухæй мард каис уыдон фæрцы цыдис уæлдзæхмæ. Басур сæ æмæ дын ахсын нæ комдзысты, фæлæ кæд сырх цæуыл фæхæст уай, уæд дæ уæлдзæхмæ фехсдзæни, кæд сау цæуыл, уæд уый та ноджы авд дæлдзæхмæ. 

Лæппу зынг æхсидав фехста æмæ фæмидæг скъæты. Фыртагъд-тагъд сырх цæуыл йæхи фехста, фæлæ цæутæ кæрæдзийы сæрты асхъиудтой, æмæ сау цæуыл фæхæст ис. 

Цæу йæхи ныууыгъта, æмæ Фысы фырты авд дæлдзæхм фехста. 

Лæппу иу къулыбадæг усы къæсæрыл балæууыд: 

— Уазæг нæ уадзыс, мæ мады хай? 

— Мады номæй мæм бадзырдтай æмæ хуыцауы уазæг, æндæра мын дæндагсæрдæнты фаг дæр нæ уыдтæ, — фæкодта къулыбадæг ус, æмæ дын хъарм кæрдзынтæ ракæнон, зæгъгæ, ссад алуæрста, стæй сыл фæдзуццæг кодта æмæ йыл хъуамæ амиза. 

— Цы ми кæныс, ссад ма фесаф! — фæхъæр ыл кодта лæппу. 

— Æмæ уæдæ дон кæм ссарон, мæ хур, нæ доны кæфхъуындар куы ныббадтис, йæ сывæллоны йын чи бакæны, уымæй дарддæр доны хъуыртт куы никæмæн дæтты. 

— Æри-ма, æз æм бауайон. — Лæппу айста доны къæрта æмæ араст кæфхъуындармæ. 

Куы йæм бахæццæ, уæд æм дзуры: 

— Дон-ма рауадз. 

— Кæм и дæ сывæллон? — кæфхъуындар æм мидæгæй фæзыхъхъыр кодта йæ дæндæгтæ. 

— Нæй мын сывæллон, дон рауадз, — лæппу та йæм дзуры сабырæй. 

— Ам цал дæ хуызæн куыдзы цæуы, уалæн дон куы дæттон, уæд мæм митæ куы ис. 

— Дон рауадз, куыдзы фырт! — фæхъæр ыл кодта Фысы фырт æмæ фæцъортт кодта йæ кард. 

Кæфхъуындар æм куыд ралиуырдта, афтæ йæм лæппу аздæхт, кардæй йæ скарста æмæ йæ аппæрста иуварс. 

Бадт дон ныппæх-пæх кодта æмæ цæуынмæ фæци. Мæликмæ хæрзæггурæггæгтæ кодтой, ома къулыбадæг усы уазæг кæфхъуындары амардта. Мæликк сыл нæ баууæндыд æмæ йæ дыууæ галы ауадзын кодта: ома уыдон кæд донæй бафсæдой, уæд мæ æцæг бауырндзæни. Галтæй иу доны уæлхъус амард, иннæ дæр ма æрдæджы онг æрбафæрæзта æмæ уым нытътъæпп кодта, арæдывта доннуæзтæй. 

Къулыбадæг ус та дон куы ауыдта, уæд фырцинæй лæппу акодта Фысы фыртæй. Ам, дам, лæуу æмæ, дам, иумæ цæрдзыстæм, сыллынчытæ кæнын систа йæ алыварс. Фысы фырт ын арфæ ракодта æмæ дзы, æрмæст æрдомдта, цæмæй уæлдзæхмæ фæндаг кæуылты ис, уый йын бацамыдтаид. 

Къулыбадæг ус ын иу фæндагæй загъта: ууыл цу, зæгъгæ, æмæ иу хæдзармæ бафтдзынæ, уым цæры иу ус, æмæ дæ кæд йæ хорзæх уа, уæд дæ уый фæхæццæ кæндзæнис уæлдзæхмæ. 

Лæппу къæбæрхæрдмæ дæр нал фæлæууыд, фестад æмæ къулыбадæг усы амынд фæндагыл фæраст. Цæуынтæ байдыдта, цæуынтæ байдыдта æмæ, бирæ фæцыд, цъус фæцыд, чи йын цы зоны, фæлæ иу хæдзармæ бахæццæ, цъиуы ахстоны хуызæн, лæууы карчы къæхтыл. Хæдзары æртæ чызджы. Сæ иу кæугæ кæны, иннæ — худгæ, æртыккаг та — заргæ. 

— Ай цы диссаг у! — фæрсы сæ лæппу. — Ахæм хъуыддаг никуы федтон: æртæ чызгæй иу кæугæ кæна, иннæ — худгæ, æртыккаг та — заргæ. 

— Гъе, дæ нывонд фæуæм, — фæцырд æм, заргæ чи кодта, уый. — Мах уыдыстæм авд хойы. Залиаг калм нæм фæцахуыр, æмæ ма баззадыстæм æртæйæ. Кæугæ чи кæны, уый ацы райсом хæрдзæнис æмæ ууыл кæуы, мæнæ худгæ чи кæны, уый — сом райсом, худгæ дæр ууыл кæны, мæн та — иннæбон райсом, æз фæстагмæдæр баззайдзынæн æмæ цæуыннæ хъуамæ зарон? 

Фысы фырт сæ бафарста, залиаг калм куыд æрбацæуы, зæгъгæ, æмæ йын чызджытæ рахабар кодтой, дуарæй сæм кæй æрбахъæр кæны, мæхион мын радæттут, зæгъгæ, æмæ йæм уыдон дæр адæттынц чызджы. 

— Ныр тагъд зындзæнис? — афарста сæ лæппу, æмæ йын куы загътой, ныртæккæ йæ ардæм хъæуы, уæд сæ бафæдзæхста: дуарæй, дам, куы ’рбадзура, мæхион мын радæттут, зæгъгæ, уæд ын дзуапп раттут: «Дæтгæ дæр дын æй мах акæнæм, æрбацу æмæ йæ ахæсс», — йæхæдæг кардæлвæстæй æрлæууыди дуаргæрон. 

Уалынмæ залиаг калм ныкъкъуыззитт кодта æмæ бæсты цъар йæ сæрыл æрхæссы. Дуармæ куы æрхæццæ, уæд бахъæр кодта мидæмæ: 

— Мæ аходæн мын радæттут! 

— Æмæ дын æй дæтгæ дæр ма мах акæнæм? Æрбацу æмæ йæ ахæсс, — дзурынц æм чызджытæ.Калм фæмæсты, уыциу гæпп бакодта мидæмæ, хъуамæ се ’ртæйы дæр ахордтаид, фæлæ Фысы фырт цæттæ уыд, ныцъцъыкк ын кодта йæ сæр, стæй йыл аздæхти, ныммуртæ йæ кодта æмæ аздæхти иуварс. 

Чызджытæ фырцинæй суртæ кæнын райдыдтой. Лæппуйæ сæхицæн æфсымæр загътой. 

Уалынмæ къæвда ныккалдта, къæвда, æмæ зæхх лæсæнтæ кодта. 

— Ай цы диссаг у? Ахæм къæвда æз никуыма федтон, — дзуры Фысы фырт йæ кæнгæ хотæм. 

— Уый нæ мад уæларвы уыдис хъæстмæ æмæ та, æвæццæгæн, йæ зæрдæ ницæмæй барухс. Æрыздæхы, æмæ та, афонмæ мæ чызджытæй иу удæгас нал у, зæгъгæ, æркуыдта, æмæ къæвда уый тыххæй кæны. 

Уалынмæ та хур ныккасти, хур æмæ лæджы уыргтæ судзы. 

Лæппу та чызджыты фæрсы: 

— Ацы хур та цы нысан у, æз ахæм хур куы никуыма федтон? 

— Уый нæ мад базыдта, йæ хъæбултæ удæгас кæй сты æмæ бахудти, хур уый тыххæй у. 

Стæй дымгæ сыстади, дымгæ æмæ зæххы цъар стигъы. 

— Ай та цы диссаг у? — фæрсы та сæ лæппу. — Æз ахæм дымгæ куы никуыма федтон? 

— Уый нæ мад æрхæццæ кæны, æмæ уый базырты дымгæ у. Фæлæ дæ кæм амбæхсæм, фырцинæй дын исты куы кæна? — стыхстысты чызджытæ æмæ йæ къусы бын акодтой. 

Уалынмæ æрбауади сæ мад, йæ базыртæ къуыммæ баппæрста æмæ йæ чызджыты фырцинæй йæ хъæбысы ныттыхта: 

— Цы хабар у, мæ хъæбултæ, куыд нæ фæзынгæ уæм фæци уæ удхæссæг? 

— Мах дæр ын ницы зонæм, — бакодтой чызджытæ. 

Мад куы ’рбадтис, уæд афтæ зæгъы: 

— Кæцæйдæр мыл аллоны тæф куы кæлы? 

— Хæтæнты ды хæтыс, цæуæнты ды цæуыс, уæларвæй нæм ды æртахтæ, аллоны тæф та дыл махæй кæлы? 

Мад та иучысыл æнæдзургæйæ абадт æмæ та афтæ зæгъы: 

— Кæцæйдæр мыл аллоны тæф кæлы. 

Чызджытæ йын сомы ракæнын кодтой, хъуыддаг ын куы радзурой, уæд ын кæй ницы кæндзæнис. 

Ус расомы кодта æмæ йын уыдон дæр хъуыддаг радзырдтой. Ус фырцинæй лæппуйы фелвæста, фырцинæй йæ авд хатты аныхъуырдта, авд хатты йæ фæстæмæ сæппæрста. 

Фысы фырт дæр ын радзырдта йæ хабæрттæ, йе ’фсымæртæ йыл сайдæй куыд рацыдысты, авд дæлдзæхмæ куыд æрхаудта, уыдонмæ куыд бафтыди. 

Раст æм уыцы рæстæджы, кæфхъуындары цы мæличчы зæххыл амардта, уыцы мæличчы минæвæрттæ æрбахæццæ сты, афтæ æмæ, дам, дæ афтæ мæликк хоны йæхимæ. 

Ус лæппуйæн бамбарын кодта, зæгъгæ, дын уый стыр лæвæрттæ кæндзæни, фæлæ мацы райс, æрмæст дзы æрдом аст къамбецы къабазы, аст хуыны гуыдынтæ æмæ аст путы та сæн æмæ дæ æз хæццæ кæндзынæн уæлдзæхмæ. 

Мæликк фырцинæй Фысы фырты зæххыл æрбадын дæр нæ уагъта, алы зынаргъ лæвæрттæ йын кодта, фæлæ дзы уый йæхи дзыхæй æрдомдта æрмæст аст къамбецы къабазы, аст хуыны гуыдынтæ, аст путы та сæн. 

Мæликкæн йæ бон нæ уыдис, æви цы, уайтагъд ын сæ ацæттæ кæнын кодта æмæ сæ лæппуйы ныхасмæ гæсгæ балæууын кодта усы дуармæ. 

Дыккаг райсом ус йæ базыртæ йæ уæлæ баппæрста, Фысы фыртæн аст къамбецы къабазы, аст гуыдыны æмæ аст путы сæн æрцамайын кодта йæ уæлæ, сбадын ын кодта йæхи дæр æмæ йæ бафæдзæхста, цæмæй-иу куы фæхъуахъхъ кæна, уæдиу ын йæ хъуыры ауадза иу къамбецы къабаз, иу хуыны гуыдын æмæ иу пут сæн. 

Ус стахтис æмæ зылдис, зылдис зылдис... Иудзæвгар куы фæтахт, уæд фæхъуахъхъ кодта, æмæ йын Фысы фырт иу къамбецы къабаз, иу хуыны гуыдын æмæ иу пут сæн ауагъта йæ хъуыры. Иудзæвгар куы атахтысты, уæд та фæхъуахъхъ кодта ногæй... 

Афтæ ус фæхъуахъхъ кодта аст хатты. Аст къамбецы къабазы, аст хуыны гуыдыны æмæ йын аст путы сæн лæппу аст хатты ауагъта йæ хъуыры. 

Уæлдзæхмæ фæцæйхæццæ кодтой, афтæмæй ус фæхъуахъхъ кодта фарæстæм хатт. Лæппу йын цы адардтаид, уый йæм нал уыди, фæтарсти, зæгъгæ, мæ куы аппара. Кардæй йæ зæнджы фæлмæн счъепп кодта æмæ йæ усы дзыхы атъыста. Ус бамбæрста хъуыддаг æмæ йæ йæ дæлæвзаг амбæхста. 

Уалынмæ схæццæ сты, уæлзæххыл æрбадт ус æмæ лæппуйы раргъæвта йе рагъæй. Кæрæдзийыл атыхстысты, æмæ лæппу араст йæ фæндагыл. 

— Къуылых та цæмæн цæуыс? — дзуры йæм фæсте ус. 

— Бадынæй мæ къах бандзыг ис æмæ кæд уый тыххæй, — афсон кодта лæппу. 

— Ардæм ма æруай уæдæ, — фæдзырдта йæм ус, йæ хæлафы къахыл ын схæцыд, æмæ — йæ зæнджы фæлмæн æгасæй лыг. 

Ус ын бауайдзæф кодта, цæмæн афтæ бакодтай, зæгъгæ. Йæ дæлæвзагæй лæппуйы зæнджы фæлмæн фелвæста, лæппуйы къахыл æй нытътъæпп кодта æмæ, цы уыдис, авд ахæмы йын фестад. 

— Ныр цæугæ кæн. 

Лæппу дæр цæуы, цæуы, цæуы æмæ, чи зоны, цас фæцыди, фæлæ иу хуыгæсыл сæмбæлд. Хуыгæс йæ хуыты алыварс цъилау куы ныззилы, уæд иу диссаг у. Бæсты цъар хæссы зарынæй. 

— Дæ хуыты рæгъау мын бирæ уа, хуыгæс! Цæуылдæр хъæлдзæг дæ? — дзуры йæм Фысы фырт. 

— Хъæлдзæг куыннæ уон! Акæс-ма, Хуры фырт æмæ Мæйы фырт абон чындзæхсæв кæнынц, айæппæт хуыты æргæвдгæ кæндзысты æмæ сæ къæдзилтæ иууылдæр мæн хъуамæ уой! — ныззарыди та хуыгæс. 

— Æмæ уæд кургæ та кæй кæнынц, кургæ? — дзуры та йæм Фысы фырт. 

— Цыдæр дард бæстæйæ замманайы рæсугъд чызджытæ æрхастой, æртæ хойы сты. Æртыккаг та сæ кæнгæ æфсымæры уыдис, фæлæ, дам, иу фыдцъылыз цыдæр уыд æмæ йæ кæмдæр удæгасæй нынныгæдтой. Йæ фат æмæ ма сæм дзы йе ’рдын баззадысты. Уый сæ чи фехса, уый уыдзæнис уыцы чызг дæр. 

— Мæнæ мæ дарæс скæн, ацу чындзæхсæвмæ, хуытæ æз фæхиздзынæн дæ бæсты, — дзуры та йæм Фысы фырт. 

— О, æмæ утæппæт хуыты къæдзилтæ дæу фæуой? — нæ разы кæны хуыгæс. 

— Мæхи хæйттæ дæр ма дын ратдзынæн, — ныфс ын бавæрдта лæппу, фæлæ хуыгæс батыхст. 

— Æмæ хуытæ куыд ахуыр сты, уый зоныс? Цалынмæ сын сæ къудиты бынтæн апъа кæнай, уæдмæ доны нæ фæхизынц. 

— Ма тæрс, æгæр хызт дæр ма сын фæуыдзæнис. 

— Уæле сауджын фæкæсы, цæвын сæ никæмæн уадзы. 

— Хорз, хорз, æз дæр сын апъа кæндзынæн, — Фысы фырт ыл скодта йæ дарæс, йæхæдæг та хуыгæсы пысултæ скодта. 

— Куы бацæуай, уæд ног чындзытыл адæм цин кæндзысты æмæ-иу сын се ’фсымæры усаджы хъæбысмæ аивæй баппар ацы къухдарæн. — Лæппу йæ къухæй рафтыдта чызджы къухдарæн æмæ йæ радта хуыгæсмæ. 

Хуыгæс чындзæхсæвы куы балæууыд, уæд æй нал базыдтой. Уазæг, уазæг, зæгъгæ, цинтæ йыл кæнынц. Уый дæр йæхи аивæй баласта чындзытæм, æмæ йын Фысы фырт куыд бацамыдта, афтæ бакодта. 

Нырмæ æнкъард, æрхæндæгæй цы чызг бадти, уый ныр йæ къухдарæн куы ауыдта, уæд бахудт æмæ йæ рафæрс-бафæрс систой: 

— Цы кодтай, нырмæ мардæрцыды бадт куы кодтай, уæд ныр цæуыл бахудтæ? 

— Ныр дæр ма бахудон? — ницы сын схъæр кодта уый дæр. 

Уалынмæ Фысы фырт дæр йæ хуыты скъæрын сфæнд кодта, фæлæ хуытæ доны кæм комынц, сæ къæдзилтæ ныхъхъил кодтой æмæ къуыгъгъытгæнгæ дыууæрдæм кæнынц доны былтыл. 

— О, хуыгæс, хуыгæс, иннæ хæттыты-иу куыд кодтай, уый дæ ферох ис? — уæле йæм дзуры сауджын. 

Уæдæ уый загътай. Фысы фырт дæр тымбылсæр лæдзæг дард фæхаста, хуытыл дзы ралæууыд хафт-хафтæй, æмæ кæрæдзийы сæрты, сæ къудитæ здыхтытæгæнгæ хаудтой доны иннæ фарсмæ. 

Фысы фырт, хуыгæс куыд вæййы, фынджы кæрон æрбадт, æмæ йын хуыты къæдзилтæ йæ разы срæдзæгъд кодтой. 

Уалынмæ Хуры фырт æмæ Мæйы фырт фат æмæ æрдынæй хъазын райдыдтой. Фысы фырты æрдын дæр раиваз-баиваз кæнынц, фæлæ йыл сæ бон нæ цæуы. 

— Ардæм ма йæ радæттут, æз æй фенон, — дæле сæм дзуры Фысы фырт. 

Фæлæ йæм ницы сдзырдтой, ома хынджылæг кæны æмæ бахудтысты. 

Уæд та сæм дыккаг хатт бадзырдта Фысы фырт, æмæ та йыл ныххудтысты, ома мах ын куы ницы зонæм, уæд ын нæ хуыгæс цы хъуамæ базона? 

Фысы фырт сæм æртыккаг хатт куы бадзырдта, уæд æм æй ралæвæрдтой, бакæсæм ма йæм, кæддæра цы йæ зæрды ис, зæгъгæ. 

Фысы фырт фат æмæ æрдын райста, æрсæрфтытæ сæ кодта йе ’рмттæй æмæ нуазæн æркуырдта. 

Æнæхъæн дзæбидыр æм бадт ронг авæрдтой, æмæ дзы лæппу скуывта: 

— Хуыцæутты Хуыцау, кæд æз ме ’фсымæрты истæмæй фæсайдтон, уæд ацы фат фехсдзынæн, иуæй дæм ссæуæд, иуæй æрыздæхæд фæстæмæ æмæ мæ сæры астæу ныссæдзæд. Кæд ме ’фсымæрты раз ницы рæдыд дæн, афтæмæй мыл сайдæй рацыдысты, уæд дæм ацы фат иунæгæй фæцæуæд, дыууæйæ æрыздæхæд æмæ ме ’фсымæрты сæрты ныссæдзæд. 

Лæппу æмæ чызг кæрæдзийыл фæцин кодтой, чындзæхсæв сæхирдæм аздæхтой, Хуры фырт æмæ Мæйы фырты та æнæ хистæй бавæрын кодтой. 

Уый фæстæ Фысы фырт адæмæн хæрзбон загъта, йæ дыууæ чызг-каисы дæр йемæ фæкодта йæ мадмæ æмæ сæ уырдыгæй чындзы фервыстой, сæхæдæг та ма абон дæр цæрынц æмæ хæрынц. 

Уыдон æрцыдмæ бирæ цæрут. 

Радзырдта йæ Цхинвалы районы Ногхъæуы цæрæг 90-аздзыд зæронд лæг Хъазиты Алыксандр.