Иу мæгуыр лæг æмæ усæн сæ амæлæты фæстæ баззадис иу гыццыл лæппу. Лæппу бырын зыдта æмæ куы сыстонг, уæд æддæмæ рабырыд, уынгты адзæгъæл, афтæмæй-иу ын чи къафет авæрдта, чи — къæбæр, чи — дыргъ, æмæ быргæ-быргæ бахæццæ иу калак-хъæумæ. 

Уыцы калак-хъæуы паддзахы чызг хорз æмæ сæрбæрзонд куыннæ уыдаид! Йæ мад æмæ-иу ын йæ фыдæй исчи йæ къусы куы бахордта, уæд-иу уыцы къусы бахæрын йæ сæрмæ нал хаста, ахæм уыдис. 

Иу райсом кæсы æмæ сæ галуаны кæрты рыджы хъазы иу гыццыл лæппу, чъизитæ, скъуыдтæ дарæсы, фаджысы æвдылдтытæй. Чызг ын фæтæригъæд кодта, йæ къусы йын хæринаг æркодта, бассæста йын дзы æмæ йæ лæггадгæнæгæн нырвыста гыццыл сидзæр лæппуйæн. 

Уыцы рæстæджы паддзах кæцæйдæр æрбацæйцыд æмæ уыцы чъиллæттæ сывæллоны куы федта йæ чызджы къусы хæргæ, уæд фырмæстæй рафыхт æмæ чызгмæ басидтис йæхимæ. Мах, дам, дæ мад æмæ дæ фыд стæм æмæ, дам, дын дæ къусæй куы бахæрæм, уæд ыл куынæуал барвæссыс, уæд, дам, далæ уый цы у. Чызджы мадарды бæгънæг скодта. Райдыдта йæ нæмынтæ, райдыдта йæ нæмынтæ æмæ йæ атардта галуанæй. 

Чызг агæпп кодта, фæлæ сывæллоны фелвæста æмæ йæ аскъæфта йемæ. Калак-хъæуы кæрон иу зæронд хæрæндон уыдис æмæ уым смидæг. 

Паддзах йæ адæмæн бардзырд радта: 

— Адонæн хæринаг чи радта, йе сын дарæс чи бахæсса, уый дзырддаг мемæ уыдзæнис. 

Адæм дæр паддзахæй куыннæ тарстысты, фæлæ-иу сусæгæй хæринаг дæр хастой, дарæсы зæрæдтæ дæр хастой æмæ-иу сæ хæрæндонмæ хæстæг бынæтты аппæрстой. 

Чызг йæ хъус дары, бахæссы сæ хæрæндонмæ, афтæмæй æрвиты йæ бонтæ. Йæхæдæг дæр уынгты цæуы, къуымбилы, бæмбæджы муртæ уидзы æмæ йын куы батымбыл сты, уæд сæ чысыл цъындатæ скодта, куырдмæ сæ бахаста, радта йын сæ агмæ йæ чысыл лæппуйæн иу цъалды саразын кодта. 

Уæдмæ лæппу дæр фæхъомыл, æмæ йæм чызг дзуры: 

— Гъа, мæнæ дын цъалды, уæлæ хъæдмæ ссу, кæд дæ бон бауа, уæд иу фондз къонайы дзы ракæн, стæй сæ æз æрхæсдзынæн. 

Лæппу цъалды райста, хъæдмæ ссыдис фондз къонайы бабаста, кæрæдзийы сæрыл сæ æрцамадта æмæ фæстæмæ æрыздæхти. 

— Куыд у, исты баци дæ бон? — дзуры та йæм чызг. 

— Иу фондз къонайы бабастон, кæрæдзийыл сæ æрцамадтон, æндæр нæ баци мæ бон. 

Иу æртæ боны куы рацыдис, уæд та йæм чызг дзуры: 

— Цу-ма, дæ къонатæ абæрæг кæн, кæд ма уым сты, уæд сæ æрдавон. 

Лæппу араст йæ къонатæ бæрæггæнæг. Кæсы æмæ ма сæ бынаты ис æрмæст се ’ртхутæг. Фæстæмæ æнкъардæй æрыздæхтис, æмæ та йæ чызг фæрсы: 

— Куыд у, уым нал сты? 

— Чидæр сæ басыгъта, сæ фæныкæй дарддæр дзы ницыуал ис. 

— Суай-ма сæм, фæнык азмæнт, чи зоны, истытæ ма дзы аззадис, уæд-иу сæ рахæсс, — арвыста та йæ фæстæмæ. 

Лæппу та сæм араст, фæнык азмæста æмæ дзы иу чъизи пурти ратылди. Лæппу йæ йемæ рахаста, æндæр дзы ницы уыди, зæгъгæ. Чызг пурти куы федта, уæд æй асæрфтытæ кодта æмæ йæ бафснайдта. Раст уыцы рæстæджы базаргæнджытæ цыдысты Ионбайы калак-хъæумæ базар кæнынмæ æмæ чызгмæ бахатыдысты, дæ лæппуйы немæ рауадз æмæ дын æй базар кæныныл фæцахуыр кæнæм, зæгъгæ. Чызг дæр бацин кодта æмæ йæ ауагъта. Уыдон та-иу алы хатт дæр æнахъом сабийы кодтой семæ. Æрдæгвæндагыл-иу æй цъаймæ ныххизын кодтой, дон, дам, нын сдæтт. Цъайы уæйыг бадтис, æмæ-иу лæппу дон куы слæвæрдта, уæд-иу æй уæйыг бахордта. 

Цъаймæ куы бахæццæ сты, уæд та сдойны сты базаргæнджытæ æмæ сидзæр лæппумæ дзурынц: 

— Ацы цъаймæ нын ныххиз, æртæ къæртайы нын дон сдæтт æмæ дын æртæ хæрæджы æд уæргътæ дæттæм æвзист æмæ сызгъæрин. 

Лæппу дæр бацин кодта æмæ цъаймæ ныххызти, фæлæ уæйыджы куы ауыдта бадгæ, уæд барызти: хъуынджын риу, йæ цæстытæ сыхырнайы чъилы йæстæ. Дзуры йæм уæйыг: 

— Тæрсгæ ма кæн, сдæтт дон. — Æмæ сын уый дæр иу къæрта дон слæвæрдта. — Дыккаг дæр сын сдæтт, стæй æртыккагыл фидар ныххæц, æмæ дын дæхи дæр куы сласой, уæд-иу дæ хæрæгуæргътæ байс. Фæрсдзысты дæ: «Ницы дзы федтай?» Фæлæ-иу сын мацæуыл басæтт. Ницы дзы федтон-иу сын зæгъ. 

Лæппу дæр афтæ бакодта, æртыккаг къæртайыл фидар ныххæцыд æмæ йæ базаргæнджытæ донимæ сластой. Фарстой йæ: ницы дзы федтай? Ницы, дам, дзы федтон. Æмæ сæ байста йе ’ртæ хæрæджы æвзист æмæ сызгъæрины уæргътимæ. 

Цæуынц дарддæр, фæлæ базаргæнджытæ мæстæй тъæпп хауынц сæ хæрæгуæргътыл. 

Кæддæр куы уыдис, уæд æрулæфыдысты æртæ фæндаджы астæу. 

Лæппу бафæллад æмæ уайтагъд афынæй. Базаргæнджытæ йæ æд хæрджытæ ныууагътой иунæгæй, сæхæдæг ахъуызыдысты. 

Лæппу куы райхъал, уæд кæуынтæ райдыдта, кæуынтæ райдыдта, фæлæ куы бафæллад, уæд йæ хæрджыты суагъта. Хъуамæ иннæ базаргæнджыты аййафа, фæлæ кæцы фæндагыл ацыдысты, уымæн ницы зоны æмæ кадзиты калак-хъæуы фæндагыл лæуд куы фæуаид. Йæ амонд уыдис æмæ ма рухсæй бахæццæ. Уынгты змæлæг нæй, æрмæст дзы иу зæронд лæг æмæ зæронд ус сæхи раппар-баппар кæнынц дыууæрдæм æмæ кæуынц. 

— Цы кæнут? Цæуыл кæут? — фæрсы сæ лæппу. 

Уыдон дæр ын рахабар кодтой сæ хъуыддаг: 

— Базæронд стæм, куыстæн нал бæззæм, æмæ нæ дуармæ раппæрстой. Куыддæр хур нынныгуыла, афтæ сæхæдæг бирæгътæ фестдзысты, рацæудзысты æддæмæ æмæ нæ бахæрдзысты. Махæн бар нал и, фæлæ ды цæугæ, уартæ кæронæй цы хæдзар ис, уый баххуырс, дæ хæрджытæ æмæ дæхиуыл дуæрттæ фидар сæхгæн. Бацæудзысты дæм, лæгъзтæ дын кæндзысты, дуар бакæн, зæгъгæ, иумæ фæбадæм, фæныхас кæнæм, фæлæ-иу ма сразы у, дуар-иу ма бакæн. 

Лæппуйæн зæронд лæг æмæ зæронд ус куыд бацамыдтой, афтæ хæдзар баххуырста, йæхиуыл æмæ йæ хæрджытыл дуæрттæ сæхгæдта фидар. 

Уалынмæ хур нынныгуылд, кадзиты бирæгътæ фестадысты æмæ æддæмæ рагæппытæ кодтой. Зæронд лæг æмæ зæронд усы куыннæ аскъуыдтæ кодтой, куыннæ сæ ахордтой, фæлæ ноджы фæтугдзых сты æмæ уынгты зилæнтæ систой. Лæппумæ бацыдысты, мидæмæ йæм дзурынц: 

— Дуар бакæн, æхсæв даргъ у, фæбадæм, фæныхæстæ кæнæм. 

Фæлæ лæппу дæр фæдзæхст кæм уыдис, уым сын дзуапп нæ лæвæрдта, æмæ сæ дæндæгтæ дуртыл хырхтой. 

Кæддæр куы уыдис, уæд сбон, хур скаст, æмæ та кадзитæ фæстæмæ адæм фестадысты, алчи сæ йæ куысты сæр æрлæууыди. Сидзæр лæппу дæр сыстад æмæ калак-хъæуы уынгты разылд. 

Иу ран бады гæрзытæ аразæг æмæ гæрзытæ адау-адау кæны. 

— Ацы хорз лæппу, дæ голджытæй мын иу ратт æмæ дын дыууæ гæрзы ратдзынæн, — дзуры лæппумæ. 

— Мæ голджытæй дын куыд хъуамæ раттон, мæнæн сæ æвзист æмæ сызгъæрин ис æмæ дæ гæрзытæ та цы сты? — бадис лæппу. 

— Цæй æвзист æмæ сызгъæрины кой кæныс, æвзалы дын куы сты, фенæм-ма сæ. Лæппу йæ голджытæй иумæ ныккаст æмæ æцæг — æвзалы. 

Уый дæр схæцыд æмæ йын æй дыууæ гæрзыл радта; йæхæдæг фæцæуы. 

— Дæ гæрзытæ нæ хæссыс? — дзуры йæм гæрз аразæг. 

— Нæ, уадз уал сæ. Куы цæуон, уæд сæ ахæсдзынæн. 

Лæппу калак-хъæуы уынгты зилы дарддæр. Иу ран бады иу лæг æмæ аразы сæнæфсиры нæмгуытæ. Лæппу йæм куы бахæццæ, уæд æм дзуры: 

— Ацы хорз лæппу, дæ голджытæй мын иу радт æмæ дын дыууæ сæнæфсиры нæмыджы ратдзынæн. 

— Мæ голджытæй дын куыд хъуамæ радтон, мæнæн сæ ’взист æмæ сызгъæрин ис, дæ сæнæфсиры нæмгуытæ та цы сты? — бадис та лæппу. 

— Цæй æвзист æмæ цæй сызгъæрины кой кæныс, æвзалы дын дзы куы ис. Фен-ма сæ. 

Лæппу та йæ голджытæй иуы ком бакодта æмæ æцæг — æвзалы. Уый дæр та йыл схæцыд æмæ йæ дыууæ сæнæфсиры нæмыгыл радта, йæхæдæг дарддæр фæцæуы. 

— Дæ сæнæфсиры нæмгуытæ нæма хæссыс? — дзуры йæм лæг фæсте. 

— Нæ, уадз уал сæ. Куы цæуон, уæд сæ ахæсдзынæн. 

Лæппу та калак-хъæуы уынгты зилы дарддæр. 

Иу ран æрмадзы бады иу лæг æмæ аразы фысы сæртæ. Лæппу йæм куы бахæццæ, уæд æм дзуры: 

— Ацы хорз лæппу, дæ голлаг мын радт æмæ дын дыууæ фысы сæры ратдзынæн. 

— Мæ голлаг дын куыд хъуамæ радтон, мæнæн дзы æвзист æмæ сызгъæрин ис, дæ фысы сæртæ та цы сты? — бадис та лæппу. 

— Цæй æвзист æмæ цæй сызгъæрины кой кæныс, фен-ма, кæддæра дзы æвзалы нæй. 

Уый дæр та йын сæ æвзалы фестын кодта Лæппу ныккастис æвзалыйы голлагмæ, радта йын æй æмæ фæстæмæ фездæхы. 

— Дæ фысы сæртæ нæ хæссыс? — йæ фæстæ рауад лæг, фæлæ йæм лæппу дзуры, уадз уал, дам, сæ. Куы цæуон, уæд дам, сæ ахæсдзынæн. 

Бацыди та йæ хæдзармæ, дуæрттæ та йæхиуыл фидар сæхгæдта, фæлæ та куыддæр хур нынныгуылд, афтæ та кадзитæ бирæгътæ фестадысты, лæппумæ та дзурынц: 

— Дуар бакæн, æхсæв даргъ у, фæбадæм, фæныхас кæнæм. 

Фæлæ та сын лæппу дуар нæ бакодта, æмæ та сæ дæндæгтæ дуртыл хафтой. 

Бон дзир-дзур кæнын райдыдта, афтæ йæм уæйыг фæмидæг хæдзармæ æмæ йæ афарста, куыд у, базаргæнджытæй де ’ртæ уаргъы сызгъæрин байстай, зæгъгæ. 

Лæппу йын рахабар кодта, ома уыдонæй сæ бæргæ байстон, фæлæ мæ афтæ æмæ афтæ, ныууагътой фæндагыл, афтæ æмæ афтæ ацы калак-хъæумæ æрбафтыдтæн, мæ сызгъæрин æвзалы фестад æмæ, дам, сæ афтæ æмæ афтæ ауæй кодтон. 

Уæйыг ын загъта, тæрсгæ, дам, ма кæн, куыддæр, дам, хур скæса, афтæ уæлæ хъæуы сæрмæ цы бæлас ис, уымæ ссу, йæ мæрайы, дам, ныббыр, ацы калак-хъæуæн, дам, æз дæн йæ паддзах, ацы райсом уым баддзынæн, æмæ сæ чи цы фæпайда кæна, уый, дам, мын хъуамæ дзура æмæ, дам иу дердæм кæй зæгъон, уый ма ныууадз. 

Хур куыддæр скаст, афтæ лæппу бæласмæ ссыд æмæ мæрайы ныббырыди. Уалынмæ уæйыг æрбаздæхт, йæ базыртæ бæласыл баппæрста æмæ мæрайы аууон сызгъæрин къæлæтджыныл æрбадти, лæппу куыннæ зына, афтæ. Йæ адæм æм цæуын райдыдтой æмæ йын дзырдтой, чи сæ цы фæпайда кодта, уый. 

Гæрзытæ аразæг фæзынди цингæнгæ: 

— Дæ азарæй сыгъд фæуон, нæ цытджын паддзах, æз ныры хуызæн никуыма фæпайда кодтон, дыууæ гæрзы иу хæрæгуаргъ æвзист æмæ сызгъæринмæ ауæй кодтон! 

— Ахаста сæ? 

— Нырма нæ, фæлæ хæрæгуаргъ мæхимæ ис. 

— Уæдæ хорз куы фæпайда кодтай! Уый дæ хуымæтæджы гæрзытæ нæ балхæдта, нæ. Йæ хæрæгуаргъыл ма йын иу хæрæгуаргъ æвзист æмæ сызгъæрин куынæ бакæнай, уæд дын иу гæрз дæхи рагъæй рауадздзæнис, иу та дæ усы рагъæй, æмæ сæ сæхимæ цæмæ ауæй кæндзæн, уый зоныс? — дзуры йæм уæйыг æмæ лæг фæстæмæ сæркъулæй аздæхти. 

Сидзæр лæппу хъусы мæрайæ. 

Сæнæфсиры нæмгуытæ аразæг дæр та фæзындис цингæнгæ: 

— Дæ азарæй сыгъд фæуон, нæ цытджын паддзах. Айбæрц кусын, фæлæ ныры хуызæн никуыма фæпайда кодтон: дыууæ сæнæфсиры нæмыджы иу хæрæгуаргъ сызгъæрин æмæ æвзистмæ ауæй кодтон. 

— Ахаста сæ? 

— Нæма, фæлæ хæрæгуаргъ мæхимæ ис. 

— Уæдæ хорз куы фæпайда кодтай! Уый дæ хуымæтæджы сæнæфсиры нæмгуытæ нæ балхæдта, нæ. Йæ хæрæгуаргъыл ма йын иу хæрæгуаргъ æвзист æмæ сызгъæрин куынæ бакæнай, Уæд дын иу дæ рахиз цæст акъахдзæнис, иннæ дæ усы æмæ сæ сагхи бæсты цæмæ ауæй кæндзæнис, уый зоныс? 

Уæйыджы ныхæстæм та сæнæфсиры нæмгуытæ аразæг дæр æрхæндæгæй аздæхти фæстæмæ. 

Сидзæр лæппу хъусы бæласы мæрайæ. 

Фысы сæртæ аразæг дæр фæзынди цингæнгæ: 

— Дæ азарæй сыгъд фæуон, нæ паддзах, стыр пайдайы фæдæн. Дыууæ фысы сæр иу хæрæгуаргъ æвзист æмæ сызгъæринмæ ауæй кодтон! 

— Ахаста сæ? 

— Нæма. Фæлæ хæрæгуаргъ мæхимæ ис. 

— Уæдæ хорз куы фæпайда дæ! Уый хуымæтæджы сæртæ нæ балхæдта, нæ. Йæ хæрæгуаргъыл ма йын иу хæрæгуаргъ æвзист æмæ сызгъæрин куынæ бакæнай, уæд дын дæ сæр æмæ дæ усы сæр хъуамæ слыг кæна æмæ сæ сæхи бæсты цæмæ ауæй кæндзæн, уый зоныс? 

Уый дæр та æнкъардæй аздæхт фæстæмæ. 

Лæппу сæм фæхъуыста æмæ куы фесты, уæд ын уæйыг куыд бацамыдта, афтæ дыккаг райсом разылд йæ балхæнæггæгтыл. Гæрзытæ аразæг æй куы ауыдта, уæд адæудтытæ кодта гæрзытæ. 

— О, фæзындтæ! Кæсыс, куыд хорз гæрзытæ дын сарæзтон? 

— Уыдон та цы сты? — бадис кодта лæппу. — Нæ мæ ’вдæлы, тагъд дæ усмæ фæдзур. Иу гæрз хъуамæ уый рагъæй рауадзон, иннæ — дæхи. 

Лæг фæтарст æмæ ма йын цы гæнæн уыди — лæппуйæн ма йæ хæрæгуаргъыл иу хæрæгуаргъ бакодта æвзист æмæ сызгъæрин, афтæмæй йæ рарвыста. 

Бахæццæ лæппу сæнæфсиры нæмгуытæ аразæгмæ, æмæ уый дæр йæ сæнæфсиры нæмгуытæ сæрфтытæ кæны. 

— О! Фæзындтæ? Кæсыс, цы рæсугъд сæнæфсиры нæмгуытæ дын сарæзтон? 

— Уыдон та цы сты? — бадис кодта лæппу. — Нæ мæ ’вдæлы, тагъд дæ усмæ фæдзур. Иу дæ рахиз цæст хъуамæ раппарон, иннæ — дæ усы. 

Уый дæр та фæтарст æмæ та йын йæ хæрæгуаргъыл ноджы иу хæрæгуаргъ æвзист æмæ сызгъæрин бакодта, афтæмæй йæ рарвыста. 

Фысы сæртæ аразæджы дæр та фæтæрсын кодта, ома дын дæ сæр æмæ дæ усы сæр ракæнон, афтæмæй та йын уый дæр йæ хæрæгуаргъ сызгъæриныл ноджы иу хæрæгуаргъ бакодта. 

Уый уал дын æхсæз хæрæгуаргъы æвзист æмæ сызгъæрин. Сидзæр лæппу хæрджыты æд уæргътæ ныххал кодта, афтæмæй рацæуы. Кадзитæ дæр йæ фæстæ цæуынц. Сæ дæндæгты къæс-къæс цæуы: хур кæд аныгуылдзæн æмæ йæ кæд аскъуыдтæ кæндзысты. 

Лæппу дæр тагъд кæны, тæры хæрджыты. А-дæ-дæ-дæ, гыццыл ма йæ хъуыди, гыццыл, аирвæзт арæнæй, хур дæр нынныгуылди. Кадзитæ дæр мæстæйдзагæй аздæхтысты фæстæмæ. 

Сидзæр лæппу та йе ’мбæлттимæ фембæлд æртæ фæндаджы цур, æмæ уыдон дисы бафтыдысты, айбæрц сызгъæрин ын кæм уыди, зæгъгæ. 

Уалынмæ та цъаймæ бахæццæ сты. 

— Цæй, ацы хатт ма йæ ныххизын кæнæм донмæ, æвæццæгæн, уæд уæйыг уым нæ уыди? — дзурынц базаргæнджытæ кæрæдзийæн, — стæй йе ’хсæз хæрæгуаргъы дæр махæн нæ зайынц. — Æмæ та лæппуйæн загътой: — Ацы хатт ма нын сдæтт æртæ къæртайы дон æмæ та дын æртæ хæрæгуаргъы æвзист æмæ сызгъæрин дæттæм. 

Лæппу дæр та ныххызти цъаймæ, æмæ та кæсы æмæ уæртæ мидæгæй уæйыг бады. 

— Байстай дæ хæрæгуæргьтæ? — бадзырдта та йæм йæхимæ. 

— Байстон сæ, — дзуапп радта лæппу. 

— Дæ къонаты фæныкæй пурти дæр систай? 

— Систон. 

— Уый дæр дын æз нывæрдтон, — загъта йын уæйыг. — Ныр ацу æмæ та æртыккаг къæртайыл фидар хæц, йемæ дæ куыд сласой. Цы хæрæгуæргътæ дын загътой, уыдон дæр та сæ байс. Куы дæ фæрсой, ницы дзы федтай, зæгъгæ, уæд-иу зæгъ,ницы федтон. Æмæ йын радта, йæ цъыхырыйы къонаты фæнычы цы пурти ссардта, ахæм. 

Лæппу дæр та сын дыууæ къæртайы дон слæвæрдта. Æртыккаг къæртайыл фидар ныххæцыд æмæ йæ сластой. 

Базаргæнджытæ та йæ фæрсынц: 

— Ницы дзы федтай? 

— Ницы дзы федтон, æрисут мын, фидыд цы хæрæгуæргътыл уыдыстæм, уыдон. 

Цы гæнæн та ма уыдис уыдонæн дæр? Радтой та йын æртæ хæрæг уаргъы æвзист æмæ сызгъæрин. 

Уый дын фæраст æвзист æмæ сызгъæринæй дзаг хæрæгуæргътимæ æмæ уæйыджы лæвар пуртиимæ. 

Иннæ базаргæнджытæн æм сæ цæстытæ бæргæ хаудтой, ай, дам, мах иумæ цы хæссæм, уымæй фылдæр фæллой фæхæссы. Фæлæ йын цы сæ бон уыди? 

Куы æрхæццæ сты, уæд сæ зæронд хæрæгдоны фарсмæ стыр ног бæстыхай арæзт. 

Лæппу йæ иувæрсты йæ хæрджыты халгондæй йæ фæстæ фæласы хæрæгдонмæ. 

— Ацырдæм, ацырдæм, кæдæм цæуыс? — уæле йæм рудзынгæй дзуры чызг. 

Лæппу бадис кодта, ай кæй хæдзæрттæй кæсы, зæгъгæ. 

— Адон, дæ цъыхырыты къонаты бын цы пурти ссардтай, уымæй иу гыццыл ралыг кодтон æмæ уымæй саразын кодтон, — загъта чызг. 

Уалынмæ сфæнд кодтой чындзæхсæв кæнын, æмæ чызг йæ мад æмæ йæ фыдмæ арвыста хонæг, иу сидзæр чызг, дам, чындзæхсæв кæны æмæ уæ хоны, зæгъгæ. 

Паддзах сæ ницæмæ æрдардта. 

Чызг та йæм ногæй арвыста хонæг. 

Дыккаг хатт дæр та сæ не схаста йæ сæрмæ. Æртыккаг хатт нал фæлæууыд æмæ йæ усмæ дзуры: 

— Цом-ма, æхсин, афтæ зæрдиагæй нæ чи хоны, фенæм æй. 

Куы бацыдысты, уæд дисы бафтыдысты, ома ацы галуантæ чи сарæзта, махуæттæй сын куы фæхуыздæр сты. 

Паддзах æмæ йе ’хсины æрбадын кодтой фынджы сæр. Чызг æртæ нуазæны ракуырдта æмæ дзы фæйнæ йæ мад æмæ йæ фыдмæ арвыста, иннæ йæхæдæг систа æмæ сæм дзуры: 

— Ракæсут-ма, мæ мад æмæ мæ фыд, ацы лæппу, кæй тыххæй мæ фæнадтат æмæ расырдтат, уый у, гъе æмæ ныр нæ фидауæм? 

Лæппу æмæ чызг æцæгдæр, дыууæ дидинæджы хуызæн фидыдтой фынгыл, æмæ паддзахæн дæр æхсызгон куыннæ уыди, сæ амондæн сын ракуывта, афтæмæй паддзахы чызг æмæ мæгуыр лæг æмæ усы сидзæр лæппуйы чындзæхсæв иу абонæй иннæ абонмæ ахаста. 

Низтæ уым баззайæнт, хæрзæбонтæ ардæм æрцæуæнт. 

Радзырдта йæ Арцеуы хъæусоветы Ногхъæуы цæрæг 90-аздзыд зæронд лæг Хъазиты Алыксандр 

1972 азы 19 мартъийы.