Алкæмæн йе ’гъдау йæ гакк у, æмæ нын нæ фыдæлтæ хорз æгъдæуттæ ныууагътой. Уыдон равзæрдысты сæ цардфæлтæрддзинадæй. Зыны сыл æнусты æмæ фæлтæрты фæд. Уый хорз гакк у, фæлæ сæ алчи рæстмæ нæ зоны æмæ фæзмæгой митæ кæнын райдайынц. Иннæтæй та чидæртæ куыдфæндыйы зондыл хæст сты, цы уæлдай у, зæгъгæ, æмæ сын куыд æнцондæр у, афтæ сæ æххæст кæнынц. Куыдфæндыйæ та æгъдау нæй. Ис ма нæм ахæмтæ дæр, фырбухъæй ма сæхи равдисыныл дæр чи архайы æмæ уый тыххæй цы акæной, уый нал фæзонынц. Гъе уыцы аххосæгты фыдæй хатт зыгъуыммæгонд цæуынц не ’гъдæуттæ. Æмæ сын цæмæй сæ мидис ма сафой, уый тыххæй сыл дзурын, фыссын хъæуы æнæмæнг.
Абоны чындзæхсæвы æгъдæутты ногдзинæдтæ сагъæссаг, ахъуыдыйаг сты. Фæстаг рæстæджы нæм фæзынд ног æгъдау: нæ чындзæхсæвтæм хонын райдыдтам æххуырсгæ ансамбльтæ. Уыдон сты ирон чындзæхсæвы æгъдæуттæ сафæг. Цæмæн? Уымæн æмæ уыдоны хъæрахсты бын фæвæййынц. Рæгъмæ рахæссын, равдисын сæ нæ бауадзынц. Сæ гуыбар-гыбурæй сæры тугдадзинтæ фæцæйскъуыйынц. Бирæ хистæртæ сын нæ бафæразынц, æмæ афонæй раздæр сыстынц фынгæй. Æгъдау кæй æрцахсы, уый, бæрнондзинад æнкъаргæйæ, йæ удæй арт цæгъдгæйæ, тых æмæ амæлттæй тагъд-тагъд бацъæппытæ, бадзæбæхтæ кæны хъуыддаг.
Бадты адæмæн сæ хъизæмæрттæ райдайынц фыццаг сидты фæстæ. Намæ хатт æртæ хистæры куы слæууынц, мæнæ фысымты Хуыцау æмæ се ’сконд зæдтæ æмæ дауджытыл бафæдзæхсæм, зæгъгæ, уæд дæр сын æрсабыргæнæн нал вæййы. Адæймаг чындзæхсæвмæ цæуы, фыццаджыдæр, кæй зæгъын æй хъæуы, бинонтæн æгъдау раттыны тыххæй, стæй та хæстæджыты, зонгæты фенынмæ, семæ зæрдæйæ-зæрдæмæ аныхас кæнынмæ. Уымæ гæсгæ фынгыл дæр фæагурынц кæрæдзийы. Уæлдай æргомдæр ныхас сын бацайдагъ вæййы, фæйнæ куы аназынц, уæд.
Афæстаг рæстæг зиантæ сбирæ сты, иу æвирхъау мард иннæйы æййафы, адæм зианы фынгтæй сфæлмæцыдысты. Фыдохы уавæр адæмы зæрдæтыл пъæззыйау ныббады, æмæ кæрæдзийæн рæстмæ салам дæр нал радтынц. Рухсаг зæгъынмæ чи æрбады, уыдон дæр æфсæрмæй æмæ æрхуымæй сабырæй, æнæуæлдай ныхасæй рæгъытæ фæкæнынц. Цины хъуыддаг æндæр у. Хъæлдзæгдзинадæй, кафт æмæ зардæй фидауы. Æмæ хатт ацы æртæ хъуыддаджы фæкæнынц æххуырст ансамблы архайджытæ æрмæст сæхæдæг. Чындзæхсæвы кæрон ма сыл бафтынц расгуытæ. Иннæ адæм фынгтыл бирæ нæ бафæстиат вæййынц. Сæ фадат æгъдауы балæууын нæ вæййы, æмæ уæд сæхи æфсадынмæ, нуазынмæ фæвæййынц. Уымæй чи æдзæсгомдæр у, уый иннæты фынгтæм дæр æвналын райдайы. Уæлдайдæр, æдзæлгъæд нозтыл куы бафты, уæд.
Æххуырст ансамблы гуыбар-гыбур дæ сидтыл дыууæ ныхасы зæгъын рæстмæ куы нæ бауадза, нуазæнæн дзуапп раттыны фадат дын куы нæ уа, уæд цы дæ бон у, стæй искæй хорз куывд та кæд фехъусдзынæ æмæ кувын кæд сахуыр уыдзынæ, кæнæ дæ хæстæгимæ, дæ хорз зонгæимæ ма рæсугъд фынгыл кæд фембæлдзынæ, зæрдæйæ-зæрдæмæ кæд аныхас кæндзынæ. Иуæй-иу чындзæхсæвы ахæм уавæры бахаудзынæ, æмæ дæ уыдæттæ дæр нал æндавдзысты. Æрмæстдæр ма ардыгæй фервæз æмæ мæ ницыуал хъæуы — фæзындзæн дæ хъуыдыйы.
Афтæмæй кæмæй бадомæн ис ирон чындзæхсæвы рæсугъд æгъдау? Цæуыл дзы сахуыр уыдзысты кæстæртæ? Иуæй-иу чындзæхсæвы хистæр уый фыдæй сидтытæй рæгъытæм рахизы, æрхъуыды кæны хæсты быдыры æбæрæгæй чи фесæфт, уыдоны рухс ном дæр ма. Сæмхæццæ кæны цин æмæ зианы æгъдæуттæ. Кæстæртæ чындзы мардæрцыды лæуд æркæнын кæнынц хистæрты раз. Нæ дзы зарæг райхъуысдзæн, нæ фæндыры цагъд, нæ йæ разæй кафгæ исчи æрбацæуы. Мадзурайæ кæнæм нæ чындзæхсæвты æгъдæуттæ. Нæ дзыхтыл нын цъутта бабастой æххуырст ансамбльтæ. Тæхуды æмæ ма ирон фæндыры рæсугъд цагъд кæцæй хъуысы, ахæм чындзæхсæв искуы фен. Кæстæртæ фæндырæй цæгъдын æмæ кафын кæм ахуыр кодтой, фæсивæд-иу кæрæдзиуыл æрхæцгæйæ нæртон симды кæм æрлæууыдысты, хистæрты кафтмæ-иу æппæт адæм уырдыг кæм слæууыдысты, фынджы хистæртæ-иу зарæг кæм систой, æмæ сын-иу æй кæстæртæ кæм айстой, ахæм.
Иу ногдзинад та ма нæм горæт Дзæуджыхъæуы фæзынд: бирæтæ чындзæхсæв кæнын райдыдтой æххуырст агъуыстыты. Уым, дам, уавæртæ хуыздæр сты, фезмæлæнтæ ис, уазæгæн дзы аив лæггад бакæнынæн фадат — парахат. Раст сты. Кæй зæгъын æй хъæуы, иумæйаг кæрты цатырты быны бæсты бæрзонд, райдзаст агъуысты дæ уазджыты рабадын кæнын аивдæр у. О, фæлæ дæ хæдзары фарн кæмдæрты цæмæн тауыс? Дæ чындзы хыз кæйдæр хæдзары цæмæн исыс? Йæ мыдыкъус ын уым цæмæн уарыс?
Царды адæймаг агуры æнцондæр фæндæгтæ, фæлæ сыл амонд нæ ары, царды ад сыл нæ банкъары æмæ удæй рыгъд, уырыдæй фæцæры. Рестораны кæнæ кафейы чындзæхсæв скæнын, чызг арвитын диссаг нæу. Уæлдайдæр, æхца дæм куы уа, уæд. Бафид бынатæн, хæринаггæнджытæн, лæггадгæнджытæн, суанг ма — тæбæгътæн дæр. Æмæ æдыхстæй дæ хуынд адæмæн «æгас цу» зæгъ. Уый хорз у, фæлæ чындзæхсæв, чызгæрвыст семæ сыхмæ, кæртмæ цы æхсызгондзинад, хъæлдзæгдзинад, цы фарн æрбахæссынц, уый хъæдрæбынмæ, хæйрæгбадæн къохмæ цæмæн хæссыс? Ресторантæ æмæ кафетæ фылдæр, адæмы фарн æфтыд кæуыл нæй, ахæм бынæтты сты. Дæ сыхы фæсивæды дæ циныл цин кæнын цæуылнæ уадзыс? Иуæй-иу кæртыты ахæм чындзæхсæвтæ вæййы, æмæ сæ хъазты хъæр æмбисæхсæвтæм фæхъуысы. Кæстæртæ кафт æмæ зардæй сæ арæхстдзинад февдисынц. Хистæртæ сæм æхсызгонæй фæкæсынц. Цы ма ис уымæй хуыздæр, æхцондæр!
Æниу чындзæхсæвы лæггадæй йæхи чи бамбæхсдзæн. Æмæ уыцы лæггады та цас ирон рæсугъд æгъдæуттæ ис, цас! Уыдоны дæр рох кæнын кæны æххуырст агъуысты чындзæхсæв. Афтæ куы ахæсса, уæд нæ сылгоймæгтæ хæдзары дзуар æмæ зæды номыл æртæ чъирийы, æртæ æртæдзыхоны кæнын дæр нал зондзысты. Ныр дæр нæм чидæртæ йæ бæрæгбоны кæрдзынтæ сæхимæ, йæ бынаты бардуаджы, йæ хæдзары фарны бын нæ кæны, фæлæ сæ æхсæнадон хæрæндоны азаказкæны. Кæрдзынгæнæджы фарн дæр сафæм. Хистæр кæстæры цæуыл ахуыр кодта, уымæй йæ иппæрд кæнæм. Нарты кадджытæй иуы загъд ис: устытæ хыссæтæй чъиритæ кодтой, чындзытæ та сæ арты уæлкъæй фыхтой. Ахæм уавæрты æгъдау æмæ цардфæлтæрддзинад цыдысты иу фæлтæрæй иннæмæ.
