Автандил фæхæццæ былмæ, рахызт наулæууæны науæй.
Уайы быдыры, йæ былтыл хъазы рухс цины фæйлауæн.
Ныр йæ мидбыл кæд фæхудид йе 'рдхорд, — табу Стыр Хуыцауæн!
Уый сын амонды хæрзиуæг радта парахат, рæдауæй.
Дардтой быдыртæ цъæх-цъæхид, кæрдæг анхъæвзта сæ сæрты,
Уарди райхæлдис, æрлæууыд йе 'мгъуыд саггуырдæн йæ зæрдыл,
Хур ыстъалыгуырдз Мыдзбыры арвæн йе 'рфæнты лæгæрды,
Худгæ лæппуйы раз сысты мин-мин дидинтæй æрвæрдын.
Арв фæздæгкалгæ ныннæрыд, мигъ æвзист фæрдгуытæ луары;
Автандил цæуы, йæ сæнттæ уарди дидинæгæн хъары:
«Тинатины 'нгæс, дæу фенгæ цæстæй цины цæссыг хъары,
Демæ уарзонау фæдзурын, — зæрдæ удæнцой æнкъары».
Чызджы мысыдис, цæссыгтæ рустыл уадысты сахатæй.
Сыгъд, фыдвæндагыл нал уыдис бæхы фатдзу-тахт — ахадæн;
Бамбæхст къахвæндаг къутæрты, нал зынд, нал ын уыд рахатæн.
Спаспет стайтæ 'мæ домбæйтты цагъта хъæзы парахатæй.
Лæгæт разындис, фæхъæлдзæг, загъта: «Зонгæ къæдзæх уæртæ,
Уым ис, уым калы йæ цæссыг, — æз кæй тыххæй дæн рыстзæрдæ.
Тагъддæр, ракæнон ын хабар, цæрдтæм раздæхдзæни мæрдтæй.
Уæвгæ, лæгæты куынæ уа, уæд — уынгæджыйаг мæ сæр дæр.
Иу уысм не 'рбады бынаты, хъæды знæт сырдтимæ джиуы;
Уый, æвæццæгæн, ныр дæр та искуы 'нкъард зæрдæйæ ниуы.
Цон-ма, хъамылы йæ фенон, уым дзыназдзæни йæхиуыл».
Лæппу хъамылмæ фæзылдта, бæх йæ фæндагæй нæ чиуы.
Уайы бæх æмæ йæ барæг саргъыл хъалзæрдæйæ зары,
«Тариел!» — зæгъгæ, йæ хъæрæй æрдзы 'нцой æгуыппæг халы.
Уайы, уалынджы, цæвиттон, хур ныццæхæр калдта тары:
Уæртæ цæст æваст ысхæцыд хъæзы кардæлвæст хъайтарыл.
Тариел домбай æрмардта, туг лæдæрст нырма йæ кардæй,
Хъæзы фистæгæй лæууыдис тар, æрхæндæгæй, æнкъардæй.
Автандилы хъæр йæ хъустыл ауадис æмбойны дардæй,
Аджих, ауыдта йæ, ратахт, — цыма 'рттивгæ стъæлфæн артæй.
Фæринк феппæрста йæ къухæй, бауад, хъæр кæцæй хъуыст, уырдæм,
Саргъæй рагæпп ласта спаспет рухс, тæхгæ стъалыйæ цырддæр.
Æмæ 'хсызгонæй нылхъывтой уым сæ кæрæдзи сæ хъуыртæм,
Хъуыст сæкæры тад ныхæстæ уарди-дидинты зыхъхъыртæй.
Мастæй дудгæдæр дзырдаив Тариел фæлмæн нывæнды:
Сау цæстыхауты бæзджын къох сахуырст тугзæйы гуылфæнты,
Уайы цæссыджы тыгъдызæй æмæ талм бæласы ссæнды:
«Цæй, æгайтдæр ма дæ федтон, ныр быхсдзынæн мæт цыфæнды!»
Тариел кæуы хæкъуырццæй, Автандил æм худы, райы.
Был фæзыхъхъыр ис, æрвæрттывд хъазы рухсцырен дзæнхъайыл;
Дзуры: «Базыдтон æппæтдæр, хъуыддаг мах фæндиаг уайы,
Уарди райхæлдзæнис ногæй, ныр йæ сагъæс цинмæ сайы».
Тариел зæгъы: «Дæ фендæй уыйбæрц барухс и мæ зæрдæ,
Æмæ байрайынæн, цинæн у мæнæн, ме 'рдхорд, æгæр дæр.
Ды кæй фæдыл зылдтæ, уымæн никуы нæй йæ кой, йæ хъæр дæр,
Нæй æнæ хуыцау хæрзамонд, уый бар бакодтам нæ сæртæ».
Нæй, нæ уырнынц Тариелы йе 'рдхорд саггуырды ныхæстæ.
Автандил йæхимид загъта: «Хъуыддаг радзурон æххæстæй».
Нысан сæвдыста, цæвиттон, дардыл барухс кодта бæстæ,
Тариел, бецау, фæсонтау, гæппæл ауынгæ йæ цæстæй.
Рæвдз æм февнæлдта, чиныг дæр тагъд-тагъд айхæлдта, фесгъæлфыд.
Барызт, афæлурс, ахаудта, дарддæр уардибыл не стæлфыд,
Русты нал аззад уды 'ртау, ацъæх саухауджын цæсггъыфыл;
Саламан æмæ Каины уыйбæрц не 'ндæвта се стыр фыд.
Автандил куы федта, йе 'рдхорд зæххыл ахауди йæ разы,
Рæвдз æм февнæлдта, æххуыс дæр, уæвгæ, лæппуйы бон цас уыд!
Тариел цыма ныртхутæг, цыма бавзалы и, басыгъд,
Йе 'гъуыз уадултыл, мæрдонау, царды иунæг нысан нал зынд.
Автандил æрбадт, дзыназы, цæссыг цæстыхаутыл уайы, —
Цыма спæр-пæр кæны сау сынт тагъд-тагъд ирд æвзист къæвдайы.
Афаст лал-фæрдыг, йæ хуылфы андæгъд цæст цырен дзæнхъайыл,
Фемæхст къадатæ, сæ сырх фæд рустыл, уарди-донау, уайы.
Мæстæй цонджы фыдтæ 'хсыны, туг йæ уадултыл ивылы:
«Уый цы бакуыстон, ныстъæлон, цыма зондцух дæн, æдылы!
Сонт калд чи бакæндзæн афтæ дон чъырын арты тыфылы.
Цин æгæрон уыд æвирхъау, зæрдæ цинæй дæр ныгуылы.
Уæууа, ме 'нæууылд дзырдтæй йæ мæнæ удхæссæг фæхаста!
Уый æгæр цин уыд, йæ хъуыр ын уайтагъд ахгæдта фыдмастау,
Лæг — æдылы та тæрæзтыл цымæ хъуыддæгтæ кæд барста!
Дугъ, дам, нæй гæппæй, — фæзæгъынц, макуы сонты митæ ма стау».
Тариел нæ чъицы, хаудæй баззад талм бæласы тала.
Автандил фæдисæй ауад, дон ыл армыдзаг æркала,
Рæвдз домбайы туг куы 'рдавид, — фалдæр алæсæн, ысмалау,
Тугæй арвы цъæх — фæтæн риу — афæлдæхт сырх-сырхид лалау.
Сахъ домбайы туг домбайыл сæмбæлд, фестъæлфыди сонтау,
Фенкъуыст цæстыхауты сау рæнхъ, сагсур индиаг хæстонтау,
Ракаст цæстытæй, фæцис æй ногæй рабадыны бон та.
Хуры фатæй цæф фæлурс мæй мигътæй гудзиццытæ кодта.
Уарди басыйы зымæгон, — уазал уадтымыгъы, хъызты;
Къаддæр не 'мпылы сæрдыгон, — судзгæ хус рæстæг куы сысты.
Зара булæмæргъ, нæ зара — хъалсæр нал вæййы сæрыстыр:
Ис знаг — уазал дæр, æнтæф дæр, — уæвгæ, иугъуызон кæм ысты?!
Афтæ зæрдæ дæр, зæгъ-ма йын, уæд фæчъил уыдзæн, куыннæ стæй!
Царды иугъуызон фæриссы судзгæ цин æмæ фырмæстæй.
Нæй кæрон, мæгуыр, йæ хъыгтæн, дуды иудадзыг йæ рæстæй;
Иу — йæхи уды знаг дардзæн йе 'ууæнк дунейыл æрмæстдæр.
Тариел та чиныг систа, цæст йæ рæнхъытæй нæ исы!
Систа, сонтау æй нымайы, дуды 'хсызгон цинæй, риссы.
Рухс тын цæссыджы ныххуылыдз, бон, нымæг цырагъау, ризы.
Автандил уæззаугай сыстад, сиды йе 'рдхордмæ фæдисы;
Дзуры: «Не 'мбæлы хæд-зондыл афтæ цины бон дзыназын;
Цæй, цы ма нæ ис кæуинаг? Байрай чиныгæй — дæ разы.
Раст, дæ сæфт хурмæ фæцæуæм, — рис æгæрдæр ма фæразы!
Тагъддæр, зонын æй, фæрдыгау, калм зæрин хурæй кæм хъазы.
Уæвгæ, цин уал ныл æмбæлы, раздæр байрайæм æгъдауыл; —
Хъæлдзæг сыстдзыстæм, Каджетмæ тагъддæр атындздзыстæм науыл:
Уым нæ бахъæудзæн нæ кæрдтæ сау фыдгулы стджытыл дауын —
Сисой каджитæ тæсмæрдтæ, — хæст лæджы 'хсарæй фидауы!»
Тариел æрцыдис йе 'муд, нал уыд, раздæрау, йæ мæтыл,
Сатæгсау цæстыты ссыгъдис урс æрвæрттывды тæмæн тын;
Цыма лал фæрдыгыл рамбæлд хур йæ сыгъзæрин хæтæнты.
Диссаг, — ахæмæн рæдауæй арв хæрзиуджытæ нæ дæтты!
Автандилæн бузныг загъта: «Нæй, нæ дæ уæндын æппæлын:
Дæу пахуымпары цыргъ зондæй, ме 'рдхорд, сыстауын æмбæлы;
Хохаг суадонау дæ хорз ми дойны дидиныл æмбæлы,
Уый ды ныццауæзтай къада, — кæд мæ цæстысыг нæ кæлы.
Уыйбæрц бирæ хорз дæ зонын, — кæс, кæнын, мæ бон, къæмдзæстыг,
Нæй сын бафидæн, Хуыцау дын арфæ ракæнæд мæ бæсты!»
Бæхтыл рацæуынц, кæрæдзи дарынц мастсафæн ныхæстыл...
Цинæй хъодыгонд Асматæн хъæлдзæг уацхæссæг куыннæ сты!
Бадти лæгæты къæсæрыл иунæгæй Асмат æнкъардæй,
Акаст, барджыты куы суыдта, уайтагъд базыдта сæ дардæй,
Фæлæ булæмæргъы, диссаг, ныр цæмæн фæзмынц сæ зардæй?
Атахт адæргæй сæ размæ, цин дæр нал бакодта, сар дæр.
Заргæ 'рбаздæхгæ нæ федта, никуы, лæгæтмæ хъайтары.
Ныр цы сау диссаг æрцыдис, афтæ хъæлдзæгæй куыд зары?!
Чызг фæсонт, цыма фæрасыг æмæ ницыуал æмбары;
Ау, цы йæм рауад, — йæхимид хъуыддаг сусæгæй æвзары.
Чызджы доныбыл куы суыдтой, худгæ хъæр кæнынц: «Хуыцауæй
Фестæм амондджын, — йæ хæрзтæ радта не 'ппæтæн рæдауæй!
Асмат, мæйы 'нгæсы ссардтам, цин нын нал у, нал, æвгъауæн,
Маст нæ нал судздзæн, нæ тæдздзæн цæссыг ныр нæ цæстыхауæй.
Саргъæй рагæпп ласта спаспет, хойау атыхстис Асматыл,
Чызг дæр й' астæуыл æрбатыхст, тасы талмвидыц бæгъатыр.
Фемæхст уадултыл сæ цæссыг, фесты цин кæныныл, пъатыл.
Чызг æй бафарста фæстагмæ: «Дзур, цы хабар у, нæ хатын».
Уæд фæлурс мæйы фыст чиныг Автандил Асматмæ 'вдисы:
Дард ран ахæсты, дам, фен-ма, цонгхус талм бæлас куыд ризы!
«Уæвгæ, мах мæтæй нæ дары уым æрдумæ дæр йæхи зын:
Хур нæм дард бæстæй фæхудти, уый нæ тар аууонæй хизы».
Уайтагъд зонгæ 'рмдзæф базыдта, фæлæ нал ын уыд цингæнæн:
Чызг ныффæлурс ис адæргæй, — сыстад, — загътаис, ингæнæй.
Сæрæй къæхтæм-иу барызти, мæнæ раст цыма хингæнæг.
Дзуры спаспетмæ: «Сайынц мæ кæнæ цæстытæ, зин кæнæ!»
«Ма тæрс, — дзуры йæм Автандил, — амонд бахудтис уарзæттæм,
Сагъæс рухс цинæй раивтам, маст — зæрдæхалæн — уаз сæнттæй.
Хур нæм рахæстæг, — тардæр тар уый нæ развæдæй ассæнддзæн,
Фыд, хæрамимæ карз тохы нæй хæлар мийæн басæттæн!»
Тариелы хъæлдзæг худтæй ризынц лæгæты къæдзæхтæ.
Цинæй тыхст, бецау, Асматыл, кодта талм бæлас дыдæгътæ.
Сау сынты базырæй сабыр тагъдис уардийыл æртæхтæ.
Арв нын ракæны хæрзиуæг, арв ныццауазы фыдæх дæр.
Табу Стыр Хуыцауæн загътой, цин, дам, бахай кодтай махæн,
Кæд дæ фæрцы нæ фыдхъысмæт, зæгъгæ, нал кæнид хылкъахæн!»
Къæсмæ бахызтысты, уым сын фынг Асмат куы 'рдавид ахæм,
Цыма уым æнхъæл нæ уыдис номдзыд Индийы паддзахæн.
Фысым — уазæгмæ: «Ныр-ма мæм хъус, мæ хорз хæлар, мæ хæстæг,
Ацы цины бон мæнмæ дæр ис æхсызгойнаг ныхæстæ.
Ам гуымир уæйгуытæн иухатт æз куы сыскъуыдтон сæ хъæстæ,
Гъеуæд диссаджы хæзнатæ баззад лæгæты сæ фæстæ.
Зон, цæстæй дæр сæ нæ федтон, — мæн уæд ницæмæн хъуыдысты.
Цæй-ма, басгарæм сæ, ме 'рдхорд, фенæм — цас ысты, куыд ысты!»
«Фенæм!» — бахъæлдзæг и спаспет, чызг дæр саггуырдтимæ сысты;
Тагъд цыппор дуары сæ разы пырх, гуыдырцъæлтæ уыдысты.
Федтой дунейы хæзнатæ, — хорз зæрдæзæгъгæ цы хъуыдис;
Лал — фæрдыгамад, дæсны конд уым рæдзагъд-рæдзагъд лæууыдис;
Ирд, сæрыстæвдæн алмастæ 'фтыдтой лæппутыл мæрдтыдис;
Бур сыгъзæрины кæритæн бæрц, нымайæн дæр нæ уыдис.
Даргъ, уæрæх цыппор ныккæндæй цух нæ уыд хæзнатæй иу дæр.
Иу ран разындис æфтауцдон, фат, фæринк, — æппæт йæ мидæг;
Уаты, къухбакæнæн нал уыд, гæрзтæ — комыссад, — кæритæ,
Се 'хсæн дуарæхгæд чырыныл уæйгуытæй ныффыста чвдæр:
«Ам ис диссаджы хæцæнгарз — танхъа, згъæр хæдон, налмас кард,
Уыдон ничи дардта, знæгты кардæй ничима нæ карста.
Немæ каджитæ куы схæцой, сис сæ, гъеуæд-иу сæ басгар.
Марыс паддзæхты, — мыййаг сæ раздæр а чырынæй ма скал!»
Чырын бакодтой, йæ мидæг разынд хицæнтæй æвæрдæй,
Раст æртæ лæджы цы хъуыдис, уый хæстон фæлысты згъæртæ:
Зæлдзæг, кард, сæрзæнт, уæрагуарт — фенддаг, хъазыди сæм зæрдæ.
Лал, алмасæхгæд хуымпъырты калдтой се 'ппæт дæр цæхæртæ.
Уæд фæйнæ фæлысты гæрзтæй саггуырдтæ сæ уæлæ 'рбарстой;
Тохмонц, саратком фæринктæ нарæг астæутыл æрбастой.
Уыцы 'рдаг кæрдтæй æфсæйнаг, раст фæлмæн бæмбæгау, карстой.
Ныр хæцæнгарзæй сæ къухы бафтыд домбæйттæн — цы уарзтой.
«Уый уал — хорзы нысан!-загътой, — размæ, цæй, уæдæ, ныфсхастæй!
Уый Ыстыр Хуыцау æркасти махмæ циндæттæджы кастæй!»
Æмæ се 'фцджыты сæ гæрзтæ уым куы бафтауиккой раздæр,
Нурадины хай фæлыст та семæ рахастой гæрзбастæй.
Систой хæзнатæй сыгъзæрин, лал, налхъуыт-налмас фæрдгуытæ.
Æмæ хæзнадæтты дуæрттыл ногæй сæвæрдтой гуыдыртæ.
Автандил зæгъы: «Мæ фæринк калы тохмонцæй тыфылтæ,
Фæлæ баулæфæм, райсом бонæй атындздзыстæм цырддæр».
