Азæмæты хæдзары. Йæхæдæг нæм æрбацыд хæдзары хицау уазæгдоны цурмæ, йæхæдæг нын уыдис фæндагамонæг, стæй ныхаскъахæг дæр. Фыццаг къахдзæфтæ куы скодтам, уæд цыма æппæт дунейы æфсарм уый бацыди, цыма нæ истæмæй аххосджын у, уыйау бакодта:
— Се ’ппæтмæ телефонæй нæ бахаудтæн, Дыууæйæ дзы æнæфæразгæ хæссынц, цыппарæй та Франц æмæ Канадæмæ ацыдысты балцы... Иннæты фендзыстут.
Федтам сæ. Æрмæст уыцы фенды тыххæй дæр, стæй нæм куыд тынг æнхъæлмæ кастысты, куыд тынг ныл бацин кодтой, æрмæст уыдæтты тыххæй фистæгæй æрбацæуæн дæр уыдис ацы бæстæмæ.
Фæрстытæ, фæрстытæ, фæрстытæ... Цы хабæрттæ ис Ирыстоны, цы ма аирвæзт абоны онг нæ фыдæлты æгъдæуттæй, цы хуызы ссардæуа нæ чызджытæн ирон фæндыр...
Кæйдæр уæззау цæстæнгас банкъардтон мæхиуыл, цыдæр æбæрæг тых мæ уыцырдæм азылдта: рæбинаг къулæй мæм комкоммæ нымдзаст... Къоста. Фæстæдæр мæ Азæмæт йæ цин нæ бамбæхсдзæн: «Уыцы портрет мын Ирыстоны лæвар у!» Афтæ мæм каст, цыма йæ сау хъоппæг цæстытæ æрмæстдæр мæныл æрæвæрдта Къоста, æрмæстдæр мæнæн фæдзæхста: «Хъысмæтæй æлгъыст ирæттæй мацы басусæг кæн, нæ дзырдуаты рæсугъддæр ныхæстæ сын ссар, Ирыстон сын ноджыдæр ма бауарзын кæн...»
Уат йедзаг уыд фæлмæндзырд хистæртæ æмæ уæздан лæппутæ æмæ чызджытæй, се ’ппæтимæ дæр базонгæ стæм, æцæг иу хъуыддагæй фæрæдыдтæн: журналисты блокнот сисын мæм аив нæ фæкаст æмæ ма ныр бæргæ фæсмон кæнын, кæмæндæрты дзы сæ нæмттæ æмæ сæ мыггæгтæ ферох сты, фæлæ дзы мæ зæрдыл кæй бадардтон, уыдонæн сæ фыссын, мыййаг сæм мæнæ ацы чиныг куы бахауа, уæд сын уадз æмæ зæрдылдарæн лæварау уа, иннæтæ та мын хатыр бакæнæнт.
Æдзухдæр мæ цæстытыл уайдзæн, амы хистæр сылгоймаг Сахирæ мын сæ куыд амыдта, чи куыд бадти кæнæ лæууыди уаты галиуырдыгæй рахизырдæм, уый:
— Мæнæ мæ фарсмæ цы сылгоймаг бады, уый ацы хæдзары æфсин у, Азæмæты бинойнаг Омаймæ, чызгæй араббаг у, чындзæй та — мах, иронау сыгъдæг дзуры, йе ’фсин æй сахуыр кодта. Махмæ, ам, хорз чындзыл нымад у (иууылдæр худтысты æмæ æмдзæгъд кодтой), мæнæ уый та сæ чызг Риммæ, университеты францаг æвзаг дæтты, арæх вæййы фæсарæнты, уæртæ дуарыл чи банцой кодта, уыцы чызг та Иас у, Азæмæты ’фсымæры чызг, газет «Тишрин»-ы редкторы секретарь, уый нын фехъусын кодта, сымах нæм кæй æрбацыдыстут, уыцы хорз хабар, хæрзæггурæггаг рамбылдта, йæ фарсмæ уый та Ахмæт у, аэропорты кусæг, ус ын нæма ис, æрмæст ирон чызг агуры къайæн, Ирыстонмæ, дам, цæуын амондагурæг, Дзæуджыхъæуæй, дам, æй æрбаласдзынæн (иууылдæр схор-хор кодтой, æмдзæгъд)... Æз мæхæдæг та Сахирæ дæн, бирæ азты уыдтæн сывæллæттæн ахуыргæнæг, мæ чызг æмæ лæппу уæлдæр скъолаты ахуыр кæнынц. Мæхæдæг сæ фыдимæ хæдзаргæстæ стæм, æнхъæлмæ кæсæм, Ирыстонмæ нæ чи ахондзæн, уымæ. Уæ зæрдыл нæ бадардзыстут?..
Бадардзыстæм. Нæ нæ ферох, æмхуызонæй нын кæй бабар кодтой, уыцы фæдзæхст дæр:
— Ам, Сирийы, фæйнæ цалдæргай азтæ фæкуыстой хистæр инженер Саламаты Чермен, ныртæккæ Дзæуджыхъæуы цæры æмæ кусы, стæй аразæг Гугкаты Валодя. Дыууæ дæр нæртон лæгтæ, æгъдауджын. Ирон адæм кæрæдзиуыл куыд хъуамæ хæцой, куыд аудой, уый уыцы дыууæ ирыстойнаджы равдыстой. Тынг æххуыстæ нын фесты, фæйнæ фондз-æхсæз лæппуйы та ахуырмæ арвыстой алы бæстæтæм, ныр сæ лæгтæ рауади... Иу дзырдæй, сæхæдæг нæ цы мысынц, уый нæ зонæм, фæлæ сæ мах тынг бузныгæй баззадыстæм, мæнæ бафæрс, арæх сæ æрымысæм, нæ номæй сын-иу æгас Ирыстоны астæу стыр арфæтæ ракæнут...
Мах сын зæрдæ бавæрдтам, нæ зынаргъ «Рæстдзинад»-ы руаджы уый дæр нæ къухы кæй бафтдзæн.
Сæ уыцы фæдзæхст нын нæ фысымтæ фынджы уæлхъус загътой, нал бацауæрстой Æлбегтæ сæ бæркадыл, уæгъд бынат нал баззад дæргъæй-дæргъмæ стъолы фарсмæ, иууылдæр махæн кодтой кæстæриуæг, арæхдæр хъуысыдысты мæнæ ацы дзырдтæ: «Ахæрут-ма, мæнæ-ма ацы хай райс...» Ахæм уавæры хæрыныл нæ ауæрстам, фæлæ мæнæн цымыдисагдæр уыд, фынджы уæлхъус ирон æгъдæуттæ кæнынц æви нæ кæнынц, уый; мæхи сыгъдæг иронау кувынмæ сцæттæ кодтон, сидтытæ мæ мидхъуыдыты цал æмæ цал хатты ранымадтон. Фыдæнхъæл фæдæн. Тымбыл фæйнæгыл Азæмæты ’фсымæры чызг Иас йæ даргъ рæсугъд къухты чъиритæ куы рацæйхаста, уæд загътон: «Ныртæккæ сæ Азæмæт кувгæ кæндзæн, „Оммен Хуыцауæн“ ын зæгъын хъæудзæн». Фæлæ сæ фынгыл куы æрæвæрдта æмæ рагацау кардæй лыг куы разындысты, уæд мын хуымæтæджы зын уыдис, мæхинымæр бакатай кодтон: «Цы бакуыстат, скувын уал сæ хъуыдис... Ницыуал уæм баззад не ’гъдæуттæй, кæдæм кæсыс, Азæмæт?» Фынджы хистæр мæ миддунейы цы фæдис райгуырд, уый нæ бамбæрста; æвæццæгæн, æм йæ агуывзæйы кока-колæйы цъæхснаг сыр-сырæй нæ фехъуысти...
Нæ фысымты миниуджытæй иу уæлдай тынгдæр фæцыд мæ зæрдæмæ: алчидæр сæ архайдта Ирыстоны тыххæй исты радзурынмæ, цы дзы зоны, кæд дзы уыдис фыццаг хатт, кæм сæмбæлди уымы ирæттыл, цавæр зæрдылдаринаг лæвæрттæ йæм ис уырдыгæй... Æз сæ æмбæрстон: уыцы чысыл мысинæгтæй мынæг кæнынц сæ зæрдæты сагъæс, æвдисынц се ’нæкæрон тырнындзинад сæ фыдæлты зæхх фенынмæ.
Батырты Насредины монолог.
— Мæхи уал уын бацамонон... Цæрын ам Дамаскы, кусын инженер-механикæй арæзтадон организацийы. Ис мын бинойнаг Хайфæ, стæй æртæ лæппуйы — Тамби, Анзор æмæ Инал. Бафиппайдтат нæмттæ? Уый Ирыстоны кæй уыдтæн, уымæн ирд æвдисæн у. Уый та куыд рауади? Сири æмæ Советон Цæдисы ахастдзинæдтæ раздæр хорз нæ уыдысты, фæлæ 1964-æм азы цыдæр бастдзинад фæзындис, дыууæ бæстæйы адæмтæ кæрæдзимæ цæуын райдыдтой. Æз дæр уыцы аз Мæскуыйы Лумумбæйы номыл университетмæ бахаудтæн. Фыццаг каникулты куы ’рбацыдтæн, уæд мæ мæ фыд йæ цуры æрбадын кодта: «Лæппу, бынтон фæхæстæг дæ дæ фыдæлты зæхмæ. Æз мæ фыды фæдзæхст нæ сæххæст кодтон. Уый мын гыццылæй загъта: «Дæ зæрдыл бадар мæнæ ацы дзырдтæ: „Ирыстон, Цыкола хъæу, Батырты База“. Æз искуы куы нал уон, уæддæр-иу дæ фыдæлты зæхмæ бафт, æрзоныгыл-иу кæн, ссар-иу де ’фсымæрты... Мæнæн цы нæ бантыст, уый-иу ды бакæн...» Фæстæмæ Мæскуымæ куы раздæхтæн, уæд иу бон Ленинградмæ поезды фæцæйцыдтæн, купемæ нæм иу сылгоймаг æрбахызт, æмæ йæ уайтагъддæр мæ зæрдæ базыдта: амæн æнæ ирон уæвгæ хос нæй. Цæргæ, дам, Налцыччы кæнын, фæлæ, дам, уæвгæ та Цыколайæ дæн. Æмæ, зæгъын, уæд Батырты Базайы нæ зоныс. Куыннæ, дам, æй зонын, мæ баба куы у, уæд. Федтат, амондæй куыд у, уый?! Ме ’ннæ æрвадæлтимæ дæр мæ базонгæ кодта, уæгъд мæ нал суагътой, дыууæ хатты Цыколайы балæууыдтæн. Уырны дæ, Ирыстоны зæххыл куы ’рлæууыдтæн, уæд мæ зæрдæ рацæйхаудта, уымæй размæ кæм уыди, уый зонгæ дæр нæ кодтон. Мæ зонгуытыл æрлæууыдтæн, мæ ных зæххыл авæрдтон, ме ’рвадæлтæ мæм фæлæбурдтой, мæ цæнгтыл мын фæхæцыдысты, фæлæ мæ куы бамбæрстой, уæд ме ’мкуыд фæкодтой...
Цыма мыл æнæхъæн Цыкола дæр æрæмбырд, афтæ мæм касти, алчидæр мæ сæхимæ хуыдта, фыдджынтæ æмæ нæртон бæгæныйæ мæ мондæгтæ суагътон. Хистæртæ æндæр ницы дзырдтой: кæс-ма, бынтондæр ироны хуызæн у. Уый ма мын Мæскуыйы дæр загътой. Метройы мæм иу салдат бирæ фæкаст, бамбæрстон æй, цыдæр йæ зæрды ис, уый, стæй мæ уæддæр бафарста: «Бахатыр кæн, ирон лæппу нæ дæ?» Хъæбыс дæр ма йын акодтон. Стæй та Ашхабады... Нæ къорды студенттимæ уырдæм къуыри балцы ацыдыстæм, не ’мбæлттæ иууылдæр негртæ, мах та дыууæ сириаджы, æз ирон, иннæ та — араббаг. Уыцы горæты æдзухдæр иу рестораны хордтам. Дыккаг бон иу хъуыддаг бафиппайдтон: дыууæ ас сылгоймаджы, рестораны кусджытæ, мæнмæ цыдæр лæмбынæг кастысты. Афтæ цалдæр боны, стæй мæ сæ иу баурæдта, чи, дам, дæ. Зæгъын, ирон дæн, сириаг ирон. Æмæ-иу куы ныддис кодтой мах, дам, дæ фыццаг бон дæр базыдтам, ацы сау лæппуты ’хсæн дæ куы федтам, уæд; тынг мыл фæцинтæ кодтой. Æрмæст уый тыххæй дæр æз æрдзæй бузныг дæн, сæрыстыр дæн.
Æппæты разæй та Мæскуыйы ирæтты базыдтон, сæ хистæр Берозты Темырболат æмæ йæ бинойнаг Азæйæн сæхи лæппуйы хуызæн уыдтæн, мæ зæрдæйы фаг уым бафсæстæн ирон хæринæгтæй, зымæгон — фыдджынтæй, сæрдыгон — цæхæраджынтæй Мæнæ цыма нæхимæ уыдыстæм, афтæ æнкъардтам нæхи уыцы стыр горæты. Иу хатт мæ низ æрцахста, æнæ операцийæ нæ аирвæзтаин. Темырболаты руаджы фервæзтæн. Ахæм хорздзинадæн куыд ис ферохгæнæн? Кæд Берозтæм искуы бахауат, уæд ма сын-иу, уæ хорзæхæй, раарфæ кæнут.
Цæугæ кæнут, уый зонын, æмæ ма уын иу хъуыддаг фæдзæхсын. Батыртæй искæуыл куы сæмбæлат, уæд-иу ын зæгъут: мæ уидæгтæ, зæгъ, стут, æз уæ ссардтон, мæ фыды фæдзæхст сæххæст кодтон, хуры æрттиваг тынтæй бабастон амы æмæ уымы Батырты зæрдæтæ. Уым куы уыдтæн фæстаг хатт, уæд дзы нæ мыггагæн куывд уыдис. Æртæфондзыссæдз адæймаджы дзы æрæмбырд. Æндæр ницæмæ бæллын, иу хатт ма ахæм куывдмæ бахау, дæ хоты æмæ де ’фсымæрты цæсгæмттæм фæкæс дæ зæрдæйы фаг, симды та бацу. Мах дæр ахæм куывд кæндзыстæм, Турчы Батыртæм дæр арвитдзыстæм, Цыколамæ дæр...
