Автандилы номыл чиныг ус цæссыгкалгæ ныффыста, —
Йе 'нкъард уарзт æмæ йæ сагъæс сусæг уарзоны раз сыстад.
Уыцы чиныджы ныхæстæм лæг зæрдæнцойæ нæ хъуыста,
Чиныг — бафснаинаг, чиныг — уарзтæй артуадзæг, æгъуыстаг:
«Уый нæм хур æртахт дæ хуызы, хур йæ сыгъзæрин фæлысты.
Уый нæ зæрдæтæ дæ зынгæй сау, цъыбыртты сыгъд кæныс ды,
Уый нæ удты нын нæ уадзыс ды сæ хъизæмар, сæ рыстыл.
Уый дæуæй ысты, зæххон хур, арвы стъалытæ сæрыстыр.
Бæстæ уарзты зынгæй басыгъд, — уый дæуыл кæнынц æрратæ.
Хъуамæ булæмæргъ ыстауид дæу, сырх уардийау, йæ зардæй.
Дидин ницы у дæ цуры, — сæр æруадздзæнис æнкъардæй,
Бадæн сау фæнык, — æххуыс мын! Науæд ацух дæн мæ цардæй!
У Хуыцау æвдисæн, уæвгæ, судзын æфсæрмæй дæ разы,
Фæлæ удæнцой мын нал ис æмæ нал уромын а зын.
Сау дæ цæстыхау æрцытæн, уый æгæр дæр ма фæразын,
Сæфын, рацу-ма, мæ удæн ды нæртон хосгæнæг разын.
Мæнæ, цалынмæ фæстæмæ дзуапп мæ чиныгæн нæ райсон,
Мæнæ, цалынмæ нæ зонон, уым цы мын ныв кæны уарзон.
Зон æй, — удмидæг уæдмæ дæн, кæд уæдмæ дæр ма фæразон.
Ехх, кæд уыдзæни, тæхуды, цард, адзалы тæрхон базон!»
Ус Автандилмæ арвыста фыст — йæ уарзты фыдкæлæнтæ.
Уый дæрддаг, искæй чиныгау, лæппу ракаст æнæмæтæй.
Загъта: «Не 'мбары — хурты хур мæн куыд судзы йæ тæмæнтæй.
Ныр куыд æй ивон, чи цæуы барæй зындонмæ дзæнæтæй!
Халон уардийæ цы кæны, йемæ дзæгъæлы цы слымæн!
Уый дæр, — булæмæргъ тъæллангæй кæд нæма ныззарыд уымæн?
Алы чъизи ми цыбыр у, фæлæ — фаг æнкъард, æрхуымæн.
Уый цы бахъæцыд йæ цæсгом ме 'лгъаг, ме 'нæуаг фысымæн?!»
Ахæм карз тæрхæттæ кодта Автандил йæхимид усыл.
Фæлæ стæй зæгъы: «Нæу рохаг, ам цы ми кæнын, цы кусын,
Æз кæй агурын, кæй тыххæй цæссыг нал сысы мæ русыл,
Уый куыдфæнды дæр ыссарон, — хивæнд зæрдæмæ цы хъусын!
Ус бæлццонуарзаг у, фенаг, алы уазджытыл æмбæлы;
Ардæм чи нæ кæны 'фтгæ та, чи дæрдбæстаг æм нæ бæллы?
Йемæ слымæн уон, — Фатман мын алцы радзурдзæн — æгъгъæлын
Æмæ уæд йæ хорз мæнæн дæр хорзæй бафидын æмбæлы.
Ус цы лæджы уарза, уый раз айтындзы йæ уд, дзæнæтау;
Мурмæ худинаг нæ дары, зæрдæ уарзтæй сыгъд-æнæнтау;
Дзуры уарзонæн æппæтдæр, — уæд йæ цин зæгъай, йæ мæтаг;
Фенон, бавзарон — цы зæгъид а Фатман-хатун мæнæн та.
Иу — цы бафæнда Хуыцауы, уый æрцæудзæнис æххæстæй,
Мæн цы нæ фæнды, цы фæнды — уыдон дзæгъæлы ныхæстæ.
Дуне талынг у, куыд фена лæг рæсугъд амонд йæ цæстæй;
Дурынæн цы уа йæ мидæг, уый дзы ракæлдзæн æрмæстдæр.
Лæппу 'рбадт, ныффыста: «Чиныг бакастæн, æгæр мæ стауыс.
Ды фæраздæр дæ, мæ бæсты арт мæ зæрдæйы ды схъауыс.
У нæ дыууæйы фæндон дæр, уадз, фæлтау кæнæнт ныл тауыс,
Æз — дæ коммæгæс, дæ уарзон, иугæр де 'ууæнк мыл æфтауыс».
Уый куыд æхсызгон уыд усæн, нæй йын радзурæн æнцонæй;
Абадт, афыста йæм: «Тагъддæр рацу, фервæзон зындонæй.
Бакæс баталынгмæ 'нхъæлмæ, исчи фендзæни дæ бонæй,
Бон куыд ахуысса, — фæзын мæм, ахсæв иунæгæй дæн, зон æй».
Бон куыддæр æризæр, афтæ араст, æфсинмæ фæцæуы,
Усы минæвар ыл фембæлд, аздæх, ахсæв, дам, нæ хъæуы,
Мæстæй акалдта цæхæртæ: «Уый цы хабар у, цы цæуы?!»
Æмæ нал фæчъил, нæ фæтарст, исты сонт тæппуд куынæ уыд.
Уазæг æфсинмæ фæзынди, мæнæ, талм бæласау, тасы,
Ус — Фатман-хатун — æнкъардæй бады тæрхæгыл йæ разы.
Нæу йæ бацыдæй зæрдæрай — хаты сылгоймаджы 'нгасы,
Фæлæ не 'вдисы — кæй зоны, бахауд усы зæрдæ тасы.
Иумæ 'рбадтысты, сæ былтыл удæнадджын пъатæ тайы.
Уатмæ иу саглæг æрбахызт, цæст йæ фидыц уæнгтæй райы.
Йемæ — хотыхдар — йæ цагъар, уаты ауыдта домбайы
Æмæ фестъæлфыд, — йæ разы хох у уый, йæ цæст нæ сайы.
Ус ныффæлурс ис, йæ цæсгом тас, æвирхъау тас æвдисы.
Уатмæ 'рбацæуæг мæстыйæ цæст сæ дыууæйæ нæ исы,
Усмæ бадзырдта: «Тыхс уал ыл, уадз уал райсоммæ дæ ризын,
Кæс, фæсмонгæнгæ куыд хъуыса райсом уæзгуытыл дæ тъизын!
Къахбай, сæвдылдтай мæ цъыфы де 'лгъаг гадзрахат, дæ уагæй,
Фæлæ уыйхыгъд дыл цы 'рцæуа, уымæй ма зылын кæ макæй;
Кæд дæ хъæбултæн сæ фыдтæ райсом не 'хсынай дæндагæй,
Уæд мæ зачъетыл нытту кæ, тон мæ фидиссаг, æлгъагæй!»
Загъта зачъедаугæ карзæй æмæ феддæдуар и уадид.
Ус фæлæбурдта йæ рустæм, мæтæй тадис æмæ 'руади,
Судзгæ фемæхстис йæ цæссыг æмæ хъарм къадатæй уади,
Ниудта: «Дуртæй мæ ныммарут, ныр мæнæй цæй ус, цæй мад и!
Барæй байсæфтон мæ лæджы æмæ ме 'нахъом хъæбулты.
Барæй акалдтон мæ исбон, систон къух æппæт мæ муртыл.
Уæууа, нал уындзынæн никуы ныр мæ хиуæтты, мæ хурты.
Ихдон ауагътон мæхæдæг ме стыр къонайы бындуртыл».
Лæппу сдыгъуырццæг, — йæ цинмæ нал ис æфсинæн ыздахæн.
«Цæй-ма, — дзуры йæм фæстагмæ, — зæгъ, цы фыд дыл æрцыд ахæм?
Уазæг чи уыди, цы баззад уæрццаг уагæры сымахæн?
Кæнæ йе 'ртхъирæн цæуыл уыд, кæнæ йе 'нæуаг хылкъахæн?»
Ус — «Куыд нæ дзыназон? — загъта, — ис æндæр та мын цы сæнæн?!
Фæлæ ма мæ фæрс мæ мастæй, нæй йын радзурæн æвдæрæн.
Цин мæ нал æндавы, зонын, фесты мæрдты хай мæ зæнæг;
Уый дæ судзгæ уарзт мæ къухы фестад химарæн карк мæнæ.
Царды чи фæлива, йе 'взаг химæ чидæрид нæ дара,
Сусæг чи нæ 'мбæхса, ууыл хъуамæ туг мæнау ныууара.
Цæй, æххуысæнхъæл йæ зæрдæ лæг цы удгоймагмæ хъара, —
Хи туг чи ныккала, уымæн хос та хосгæнæг куыд ара?!
Цæй, цы ма зæгъон, дæумæ ныр æз дыууæ хъуыддаджы хатын:
Кæнæ уыцы лæджы амар ахсæв сусæгæй йæ уаты;
Мæн æд бинонтæ ныууадзид уæд мæлæты тас — æгъатыр,
Æмæ радзурин дын алцы уæд, мæ хæрзгæнæг бæгъатыр.
Кæнæ кæд дæ бон нæ бауа, ахæм бакæнай уæззау хæс,
Уæд æмæхсæвæджы тагъддæр хæрджытыл дæ фæллой ахæсс;
Зæгъгæ, галуаны мæ хабар загъта, — лæппуйы 'взаг баххæст,
Уæд, мæ хæлц — мæ зæнæг, бафтдзæн ме 'фсонæй дæуыл дæр сагъæс».
Автавдил — уæндон, æхсарджын, цæнгтæ — 'ндонвидар мæцъистау, —
Сыстад сылгоймаджы цурæй æмæ старц йæ къухмæ систа,
Загъта: «Цæй, кæмæ нæ хъары тыхст, æнæбон уды рис та!
Ахæм адæмæй цы лæг уа, уый фæлтау фæуæд-иу хистаг!
Фен фæндагамонæг искæй, — мемæ рацæуæд æрмæстдæр,
Де знаг, де 'фхæрæг кæм цæры, уый мын равдисæд мæ цæстæн.
Уыцы хъал гуырдæй мын ма тæрс, ныр йæ сæфты уысм æрхæстæг,
Фæлæ рарвит лæг ныртæккæ, уæгъды мауал сафæм рæстæг».
Усы бардзырдæй йæ цагъар уайтагъд алæууыд йæ цуры.
Æфсин лæппумæ фæстейæ ризгæ, тарст хъæлæсæй дзуры:
«Уæдæ кæд æцæг мæ сафæг райсом нал фембæлдзæн хурыл,
Ис мæ къухдарæн йæ къухыл, уый мыл сæмбæлын кæ — курын».
Ахызт сахары кæронæй лæппу, — 'лвæст кардау гуырвидыц,
Донбыл иу хæдзар, йæ къултæ сырх, кæрдæггъуызæй æрттивынц.
Балкъон — балкъоныл, кæрæдзи дарддæр уæладзгуытæ ивынц,
Мæнæ, раст, цыма, сæхимæ рухс, зæрдæскъæф рухс ыссивынц.
Цагъар бакодта йæ фæдыл уырдæм хурдзæсгом хъайтары.
«Ам ис, — дзуры йын, — йæ хæдзар, хъуысы сусу-бусу тары, —
Кæнæ уæлæ уым хуысдзæнис, — йе 'нгуылдз иу балкъонмæ дары, —
Кæд нæма хуыссы, бынæй уæд баддзæн а фæрныг хæдзары».
Тæккæ бацæуæны дуаргæс цагъартæй дыууæ хуыссыди.
Уый сæм бахъуызыди хъавгæ, — семæ 'ргом хæцæн кæм уыди!
Хъуыртыл рæвдз фæхæст и, сæрыл сæры гуыпп уæззау фæцыди;
Магъз фæпырх, йæ туджы уадид алчи цагъартæй мæцыди.
Усы знаг хуыссыд мæстджынæй æмæ йе 'намонд нæ хатыд,
Афтæ тугамæхст æрттимæ лæппу балæууыд йæ уаты;
Фысым сыстынмæ нæ сарæхст, басгуыхт мастисæг бæгъатыр,
Систа, уайтагъд ын ныссагъта кард йæ зæрдæсæр æгъатыр.
Хур — уындæй, домбай — хъаруйæ, арвы судзгæ цæф — фыдгулæн,
Йемæ къухдарæн æд æнгуылдз айста йе 'рхæндæг хæзгулæн.
Марды рудзынгæй нывзылдта, — уым æй бафснайдзæнис уылæн,
Уый йæ нал ратдзæнис — денджыз — никуы сау сыджытæн, сурæн.
Иу хъæр, иу хъыпп-сыпп нæ райхъуыст, афтæ сæ ныццагъта уадид,
Цыма никуы æмæ ницы, — уарди худгæбылæй ради.
Диссаг, уыйбæрц ын куыд бантыст, — тыргъы, уаты туг ысцад и.
Рацыд, рафардæг йæ фæд-фæд, ныр Фатман-хатунмæ уади.
Усмæ бацыди домбай гуырд, хурау, рухсцырен, тæмæнæй,
«Нал и де 'фхæрæг, — ын загъта, — ныр — ирвæзт дæ лæг, дæ зæнæг.
Бафæрс цагъары, уый зоны, — дæн дæ фыдгулы ныгæнæг.
Айс, — æд къухдарæн дын йе 'нгуыддз, фен мæ тугамæхст кард мæнæ.
Цæй-ма, ныр, дæ тыхст цæуыл уыд, зæгъ, цæмæн бахаудтæ тасы?
Гъе, цæмæн дæм кодта 'ртхъирæн, ахæм дæм цы 'рхаудис азым?»
«Æз дæ къæхты рыг дæн, — ниугæ ус ныддæлгом ис йæ разы; —
Ныр мæ уд æрцыд, ирвæзт дæн, нал мæ бахъæудзæн дзыназын.
Ныр Усенимæ æд зæнæг сыстадтæн мæрдтæй дæ фæрцы;
Хур, дæ хæрзтæ дын куыд фидон, цæсгом дзурын дæр нæ хъæцы.
Ме знаг, ме сафæг дæ къухæй иугæр сау туджы фæмæцыд,
Уæд, зæгъдзынæн дын æй, — не 'хсæн де 'рцыдмæ цы 'рцыд, цы нæ 'рцыд,
