Цалынмæ ма Сталин æгас уыд, уæдмæ дæр ир æмæ гуырдзыйы ’хсæн арæх цыди ныхас, фæтæг цы адæмыхаттæй у, уый фæдыл. Гуырдзыйы Паддзахадон æдасдзинады министрад ацы фарстыл дзурын нæ уагъта, ирон у, зæгъгæ, чи дзырдта, уый сæ удхæссæг уыдис. 

Уый тыххæй карз æфхæрд дæр баййæфтаис. Цæвиттон, Бекъойты Алыксандры 1951 азы æрцахстой æмæ йын дæс азы авæрдтой, Сталин ирон у, зæгъгæ, кæй загъта, уый тыххæй. Йæ зылынгæнæн гæххæтты комкоммæ фыст уыди: «Клевета на вождя». Сталины амæлæты фæстæ уыцы фарстайы тыххæй æфхæргæ никæйуал кæнынц, фæлæ уыйхыгъд тынг сарæх сты фыстытæ, уæлдайдæр та Ирыстоны. Бирæтæ ахæм фанатиктæ сысты æмæ нал æфсæдынц, Сталин ирон у, зæгъгæ, уый дзурынæй. Æмæ мур дæр нæ хъуыды кæнынц, адæм ахæм фыстытæй кæй фæлмæцынц, ууыл. Сталин фыдырдыгæй ирон кæй у, уый адæм рагæй зонынц, уый зонынц гуырдзы дæр. Фæлæ йæхæдæг йæхи хуыдта гуырдзиаг. Йæ рæстæджы йæ биографи цалдæр хатты рацыд алы ’взæгтыл. Уым комкоммæ фыст у: «Иосиф Сталин (Джугашвили) по национальности грузин». 

Афтæмæй йæ базыдта æгас дуне, кæд æй Бухарин, Троцкий æмæ Мандельштам дæр ирон хуыдтой, уæддæр. Мах та нæ быцъынæг скъуынæм, цæмæй нæхи бауырнын кæнæм: Сталин æнæмæнгæй у ирон. Цæмæн нæ хъæуы? Цы дзы кæнæм? Зæгъæм, æгас дуне дæр сразы, ирон кæй у, ууыл. Уæд уый цы дæтты ирон адæмæн? Мур дæр ницы, æмæ нæ хъæугæ дæр ницæмæн кæны. Сталин æппындæр нæ уарзта, исчи йæ ирон схуыдтаид, уый. Иу рæстæджы йæ Бухарин «Сосо» схуыдта æмæ йæ уый тыххæй фæцæйныхъуырдта. Йæ фыды наци йæ удхæссæг уыди, нæ йыл æрвæссыд. Уæд мах йæ быны цы бабырыдыстæм? Иуæй-иутæ та йын йе стджытæ Дзæуджыхъæумæ ласын кæнынц, уым сæ бавæрæм, зæгъгæ, Къостайы фарсмæ. Стыр диссаг у адæймаджы фантази. Чысыл нацитæн (æз гуырдзыйы дæр чысыл наци хонын) цыдæр низ ис, мæ бон æй нæу зæгъын, цахæм низ у, уый, фæлæ цæмæйдæрты хъуамæ сæхи буц кæной, сæ сины сæртыл хæцой, мæнæ уый махæй у, зæгъгæ. 

Цалдæр азы размæ Дзæуджыхъæуы иу газеты бакастæн уац: «Маршæлы ус ирон чызг». Кæсут, мæ хуртæ, маршæл йæ сæрмæ бахаста ирон чызджы! Мах уый тыххæй хъуамæ Нафы куывдтæ кæнæм! Фæлæ нæ 1992 азы гуырдзыйы шовинисттæ куы цагътой, уæд уыцы маршæл йæ ирон усимæ цы баххуыс кодтой ирон адæмæн? Мур дæр ницы! Мæнмæ гæсгæ, махыл хъуыды дæр нæ акодтой. 

Æрæджы журнал «Фидиуæджы» бакастæн Хъанцауты Бадилайы уац «Нæ фембæлдтытæ Абайты Васоимæ». Уацæй афтæ зыны, цыма «Стайы цармдарæджы» автор у Дауыт-Сослан. Чи зоны, афтæ дæр у, фæлæ уый цы дæтты ирон адæмæн? Ам ныхас авторыл нæ цæуы. Оригинал баззад æрмæст гуырдзиаг æвзагыл. Дунескæнæджы куы бафæндыдаид æмæ гени поэмæ ирон æвзагыл фыст куы ’рцыдаид, йæ автор та китайаг кæнæ африкаг негр дæр куы разындаид! Дауыт-Сослан кæд «Стайы» автор у, уæд æй иронау цæуылнæ ныффыста? Фæлæ уый дæр Сталины хуызæн ирон уыд. Ирыстонæй ирон фæсивæды ссывта хæстмæ æмæ гуырдзыйæн зæххытæ иста уыдон хардзæй. Удæгас ма-иу дзы чи баззад, уыдон та гуырдзыйы зæххытыл цæрын кодта, æмæ фæстагмæ сгуырдзы сты. Мæнæ цы фыссы Гæдиаты Секъа Дауыт-Сосланы тыххæй: «Дауыт-Сослан ирон лæг, ирон туг уæвгæйæ Ирыстоны территорийы ничердæм ауæрæх кодта. Гуырдзыстонæн цас бæстæтæ æмæ сахартæ райста, ирон адæмы та хохы цъассыты ныууагъта». Уый та уын, бирæ ирæттæ буц кæмæй сты, уыцы Дауыт-Сослан! 

Ноджыдæр ма Сталины тыххæй. Цалдæр азы размæ йын Ирыстонмæ æрбахуыдтой йæ фыртыфырты. Стыр куывдтæ йын фæкодтой. Фæстæмæ куы здæхт, уæд кæмæндæрты загъта: «Ирон адæмы кæд фæнды æмæ нæ хоной ирон, уæд нæ хонæнт. Æхсызгон сын у. Фæлæ æз мæхæдæг гуырдзиаг дæн». Сталины чи ирон кæны, уый уал ын фыццаг йæ фыртыфырты сирон кæнæд. Нæ нæ хъæуынц ацы æдылы митæ æмæ сын кæрон скæнæм. Хорзæй нын ницы хæссынц. 

Цæуылнæ сиу кодта Сталин Ирыстоны, цалдæр хатты йæ кой дæр куы кодта? Се ’хсæн, дам, фæндаг нæй. Æмæ уыцы фæндаг зын саразæн уыди? Нæ уыди, фæлæ йæ нæ фæндыд, уымæн æмæ зæрдæйæ гуырдзиаг уыдис. Ирон адæмæн Леонид Брежнев зынаргъдæр у Сталинæй — дыууæ Иры ’хсæн фæндаг уый рæстæджы сырæзти. 

Сталинмæ мах кæсын хъæуы нацийы цæстæнгасæй: цы нын сарæзта? Хорзæй мур дæр ницы, æвзæрæй та — бирæ. Гуырдзыйы шовинистты уымæй ныфс куынæ уыдаид, уæд нын нæ алфавит нæ раив-баив кодтаиккой, не скъолатæ нын нæ сæхгæдтаиккой. 

Адæймагæн аргъ фæчындæуы йæ адæмыхатмæ гæсгæ нæ, фæлæ, цы пайда æрхаста æмæ хæссы нацийæн, уымæ гæсгæ. Андрей Шегрен, Миллер, Ковалевский, Чонкадзе, Ахвледиани æмæ æндæр зындгонд лæгтæ ирон нæ уыдысты, фæлæ Ирыстонæн цы сарæзтой, уыдон стыр хæзнатæй зынаргъдæр сты нæ чысыл æмæ зæрдæрыст адæмæн. 

Уанеты Владимир  

Журнал "Мах дуг"-æй