1
Южно-Осетинская авт. область.
Цхинвал,
Василию Абаеву.
Уæ! Дæ бон ныккалай, Бæлайы гал фырт, — мæтæй мын мæлыс!
Дæ бон хорз, Басил! Бæрæгбонтæ гуыргуыргæнгæ æрцæуынц. Зæронд аз тæхынмæ рахъавыд...кæдæм? Æмæ йæ чи зоны, дæ рын дын бахæрон, Бæлайы гал фырт... Кæд æй исчи зоны, уæддæр ын æз, раст дын зæгъон, æппындæр ницы æмбарын, мæ судзгæ мæрдты стæн.
Æз зонын æрмæст, — хурхæтæны куырысдзаутæ, кæлæнгæнджытæ кæй цæудзысты куырысмæ. Уыцы диссаджы æнæзонгæ бæсты уыдон уыдзысты тарфоны. Фæндтæ, уынаффæтæ кæндзысты. Сæ тæрхоны сæр уыдзæн мæгуыр тухигæнæг адæм! Æнхъæлмæ сæм кæсдзысты, кæд нын хорз фæндтæ саразиккой, кæд нын, куырысойдзинад кæмæй æййафынц мæгуыр удхаргæнæг дзыллæтæ, уыдонæй раскъæфиккой, æрхæссиккой. Мæгуыр адæм та рагæй æрæгмæ хъуаг æййафынц бирæйæ, бирæ цæмæйдæрты. Сеппæт кæм фæнымайдзыстæм, фæлæ чысыл цух сты амондæй, хæринагæй, зондæй, уарзондзинадæй.
Уæ, Бæлайы фырт! Ног аз фыдæнхъæл ма фæуæнт фæллойгæнæг адæмтæ, фыдæнхъæл ма фæуæд Кавказ, Кавказы хъизæмаргæнæг адæмтæ сулæфæнт сæ зындзинæдтæй. Хуры тынтæ парахатдæрæй кæсын райдайæнт дæ фыдæлты бæстæм дæр, дæ мæгуыр, дæ сидзæргъуыз Ирыстонмæ.
Басил, иттæг æхсызгон мын уыди дæ уацхъуыд, — журнал уадзынмæ кæй хъавынц Ирыстоны саг фæсивæд Хуссар Ирыстоны сæйраг сахар Чъребайы. Хорз сахат! Бантысæд уын. Стæй уын, мæ фæндиаг, иу къорд сæдæйы разæй фод уæ тæрхонгонд фæнд. Арфæ кæнын уæ фæндæн, уæ куыстæн.
Басил, амбæлдтæн æз Дзæуджыхъæуæй Гæдиаты цытджын æмæ намысджын Микъалайыл. Бафæдзæхстон уымæн æз цыдæртæ. Уыцы хъуыддæгтæ уый ныффыста йæ чиныджы, йæ дзыппы чиныджы. Йæ рихи баздыхта æмæ загъта: «А-рихи Гæдийы фырты рихи ма фестæд, æз дын дæ ныстуан куы нæ баххæст кæнон: ныстуан хос у».
Куы дæ равдæла, уæд-иу сын ской кæн дæ хорзæхæй; æнхъæлмæ дæм кæсын æмæ кæсдзынæн.
Дæ саламтæ дæ лымæнтæн фехъусын кодтон, уæлдайдæр Гулуты Æндрийæн. Æндри Дзæуджыхъæумæ афардæг йæ бинонтæм — йе ’фсин æмæ йæ рæсугъд чызгмæ, — æрæджы йын равзæрд.
Ныр у æмæ дæхицæн базын кæн, æмæ мын саламтæ сæйраг сахары цæрджытæн, кæй зонын æмæ мæ чи нæма ферох кодта; цæрынц уыцы ран мæ зæронд хæлæрттæ: Пора, Бетъре Тед., Басил Карсаны фырт, Гæбил Санахъо æмæ иннæтæ. Бирæ арфæтæ сын мæнæй. Карсаны фырт мын йæ чиныг. Рох мæ кодта, арæх кæй мысын — Алыксандр Тыбылты. Салам ын. Симонæн дæр салам.
Басил, цы куыст кæныс æмæ ардæм æрцæуинаг дæ?
Æнæниз у 150 азы.
Цоцко. Ленинград, 20.12.1926 аз.
2
Южно-Освтинская авт.область,
Цхинвал,
Басилу Абаеву.
Дæ бон хорз, Бæлайы фырт!
А-сæрды уыдтæн Нары, æртæ къуырийы дзы фæдæн. Чъребамæ бацæуинаг уыдтæн, фæлæ мын нæ бантыст.
Басил! Ам дæ мысæм, чи дæ зыдта, уыдон иууылдæр, дæ уындмæ бæллæг стæм, цы стæм, уымæй. Тотыры фырт та, раст куы зæгъæм, уæд хъыг кæны æнæ дæу. Афтæ гъе, Бæлайы фырт. Ныртæккæ иу Гæдийы федтон, уый дыл сæвæрдта ном Алихан, — хайыр дын фæуæд, Алихан!
Цæрын: Набережная Рошаля, д. 12,кв. 2.
Цоцко. 2.11.1926г.
3
Южно-Осетинская авт. областъ, Цхинвал,
Василию Абаеву 1.02.1927 г.
Бæлайы гал фырт Басил!
Арт дæ фæнычы бацæуæд! Уый дын мæ арфæ. Мæ уд æппæт мын ауайын кодтай. Гулуты Æндри мæм иу бон æрбацыди æмæ мын радзырдта, ды Чъребайы кæй сæйыс, уæззау садæй. Уацхъуыд кæмæй фехъуыста, уый мæ байрох.
Уый размæ иу мæй раздæр уыдаид æвæдза, афтæ демæ мæ зæрдæ дзурын байдыдта, мæ зæрдæ дæм иттæг-иттæг ахсайдта... Цæмæн зæгъай? Æмæ йæ уæд, дæ рынтæ дын бахæрон, цæмæй зонын? Мæлæты маргъ дын куы нæ дæн! Æгæр-мæгуыр дын пехуымпар дæр куы нæ у мыййаг Тотыры фырт, йæ бон ныссиха! Йæ бон та уымæн ныссиха, æмæ дын иу рæстæджы уырысы паддзахы сыхаг баци йæ цæрæндонæй. Паддзахы зымæгон галуантæй æз кæм цæрын, уырдæм хæрз хæстæг у, стæй уыцы иу рæнхъыл нæ хæдзæрттæ.
Цы хæдзары æрцардтæн, уый мæ фыд Тотыры хæдзары хуызæн нæу: Тотыр дæр хъавыд, æвæдза, ахæм галуантæм, фæлæ йын нæ бантыст.
Сæмбæлдтæн Алибек Хъуысайы фыртыл. Къуыри цæуы, афтæ дæм арвыста писмо. Уый дæр дын дæ рынчыны кой фехъуыста. Æз ын загътон, «Хурзæрины» редакцимæ тел кæй ныццавтон æмæ дзуапмæ æнхъæлмæ кæй кæсын.
Дæсæм сахатæй ссæдз минуты куы рацыд, афтæ мын мæ дуар бахостой: «Тел дæм!» Фæгæпп ластон, æмæ дзы фыст: «Абаев здоров. Тибилов».
«Дæ хъуыддаг раст, — загътон хъæрæй, — Тыбылы фырт, саг Сандыр!» Ракафыдаин, фæлæ иунæгæй уый бæрц аив нæу зæрондæн кафынтæ æмæ гæппытæ кæнын. Фæлæ заргæ акодтон: «Уастырджи», стæй Таймуразы зарæг. Цыма мын ды та хъырнгæ кодтай, афтæ мæм касти.
Ныр у æмæ дæ Гулуйы фырт иттæг фарста. Ныр у æмæ мæм Алибек æрбацæуынмæ хъавы, телы бæрæг базонынмæ.
Æмæ уыцы зын скæн дæхицæн æмæ мын Алыксандры Тыбылты æд бинонтæ бафæрс, Басилы Карсанты æд бинонтæ, Порайæн салам æмæ мæ зонгæтæн Бетъре Тедейы фырт æмæ иннæтæ сеппæтæн.
Карсаны фырт мын йæ чызджы кæмæ æрвиты, уый зæрдæмæ бацæуинаг нæу æмæ нæ цæуы мæ зæрдæмæ дæр. Æргом æй зæгъын.
Басил, æппын къаддæр сæдæ азы фæцæр зæрдæрухсæй, дæ къахы алгъ, дæ къухы ных дæр куыд никуы срисса!
Гъо, хæдæгай, дæ хорзæхæй, уæхи Симонæн дæр мын салам.
Цоцко Æмбалты, Тотыры фырт. 11-æм сахат.
Февралы 1-æм бон 1927 аз. Ленины сахар.
4
Ленинград 53, Съездовская 23, кв. 4. В.О.
Василию Ивановичу Абаеву.
Раст æхсæзæм бон ацы мæй æз мæ къух систон...æмæ æхсæрдæсæм бон нæ хæдзары æрбалæууыдтæн. Дысон æдзух дæ цæсгом мæ цæстытыл уади æмæ зæрдæ дзырдта демæ, мысыдтæн дæ.
Райсомæй куы сыстадтæн, уæд æрбадтæн фыссыныл. Пенси мын кæй скодтой Хуссары, уый дæм, æнхъæлдæн, фыстон. Дзæуджыхъæумæ суайынмæ хъавын — базонон, цы хабæрттæ дзы ис. Афтæ базын кæндзынæ, æмæ куыд цæрыс, цы митæ кæныс, уыдæдтæ мын фехъусын кæндзынæ.
Цоцко. Августы 17-æм бон 1933 аз.
5
Ленинград, В.О. Съездовская ул., д.23, кв.4,
Василию Ивановичу Абаеву.
Дæ бон хорз, Бæлайы фырт! Абон у ссæдзæм бон июлы мæй.
Знон æрцыдтæн Дзæуджыхъæуæй, уырдæм та аирвæзтæн 13-æм июлы. Æвзæр къæвдатæ уыди ме ссыдмæ, фæлæ сын æз хорз рæстæг сластон дард цæгатæй. Ацы сахат æрцыдтæн хистæй, мæ сыхаг доннизæй амард. Бафснайдтой йæ, стæй йын куыд зоныс ахæм хæрнæг скодтой æмæ дзы æз дæр мæ хай ратыдтон.
Бадын нæ хæдзары, нæ фæнычы мæ къæхтæ аскъæрдтон. Дзæуджыхъæуы Бæстæзонæн институты балæууыдтæн; зæрдæ сæвæрдтон, «ТАГЕБУХ» сын кæй рафысдзынæн тагъд.
Æнæниз у.
Цоцко. 22.07.1932 аз.
6
Ленинград, 49,
Ул. Блохина 2, кв. 22,
Василию Ивановичу Абаеву.
Ацы бон фæссихор дыууæ сахатыл мæм почтæйæ æрбахастой дæ фæллæйттæ: «Аланикæ» æмæ «Еще о языке как идеологии и как технике». Аланикæмæ нал фæлæууыдтæн, мæ быны йæ ракусарт кодтон æмæ йæ уыцы иу цæфæй аныхъуырдтон. Æмæ мæм сдзырдта мæ зæрдæ: « Гæххæтт райс æмæ фысгæ!» Æз æй райстон æмæ дæм хæххытæ кæнын. Иттæг бузныг дæ фæдæн дæ лæварæй; тынг цин фæкодтон дæ Аланикæйы цы æргом кæныс, уыцы хъуыдыты тыххæй. Бантысæд дын дæ зæрдæйы фæндиаг. Саламтæ дын нæ бинонтæ сеппæтæй.
Цоцко. Æрыдон. 19.10.1936 аз.
7
Ленинград, 49,
Ул. Блохина 2, кв. 22,
Василию Ивановичу Абаеву.
Бæлайы саг фырт!
Иттæг цин кæнын, кæй рæзыс тынг тагъд æмæ фидар, уый тыххæй.
Абон райсомæй ралæууыдтæн кæсыныл дыккаг лæварыл — «Еще о языке как идеологии и как технике» — æмæ дын зæгъдзынæн æргом, — цæй бæрц æй бамбæрстон, уымæ гæсгæ дæ зонд, де ’взаг иттæг цыргъ сыссадтай æмæ раст фæринк кардæй тынгдæр лыг кæныс. Бирæ рæтты мæ дзы худын дæр фæкæнын кодтай: «Волга впадает в Каспийское море» æмæ бирæ æндæр рæтты.
Дæ хорзæхæй, цыдæриддæр ныммыхуыр кæныс, æрвит мын сæ.
Æнæнизæй цæр.
Цоцко. 20.10. 1936 аз.
Чиныгаразæг Соттиты Риммæйы фиппаинаг: (Фыстæджытæ ист сты Абайты Васойы архивæй. (ЦИГСИИ-ы наукон архив, д. 50). Семæ иу папкæйы æфснайд Æмбалты Цоцкойы къам, Васо йæ кусæн стъолы сæрмæ цæргæ-цæрæнбонты ауыгъдæй цы къам дардта, уый).
Ист сты у чиныгæй:
Æмбалты Цоцко. «Удварны хæзнатæ».
Чиныг сарæзта Соттиты Р. — Дзæуджыхъæу: 2009.)
