Бадт æхсæвдарæн хæдоны Автандил йæ хуыссæн уаты,
Райгæ зарыд æмæ цагъта чанги урс æнгуылдз — дзæнхъатын.
Тинатины 'ххуырст æрбацыд — негыр саг лæппумæ хаты:
«Талмгуыр, мæйдзæсгом дæм сиды, уæ, нæ сæрхъызой бæгъатыр».
Цины, диссаджы фидиуæн удыл аныдзæвд удæвдзау.
Къаба 'вæджиау акодта, хурау рарттывта — худæндзаст,
Лалбыл уардийы фендзæни, уый — йæ зæрдæйæн — хурыскаст.
Уарзон фембæлди уарзоныл, — риуы сабузы судзгæ уарзт.
Тасгæ-уасгæгуыр ацыди, уадындз зæрдæйы уасыди.
Хурыл фембæлди, — уардийау уд кæй рухс мысгæ басыди.
Чызг æрхæндæг уыд, цæстыты маст, æрвырттывдау, тасыди,
Мæй, цыренцалх мæй, раст цыма мигъты сау малы хъазыди.
Чызг зæрдæзæгъгæ тинты кæрц уæгъд æрбаппæрста йе уæнтыл,
Хыз æркодта 'мæ бакæс æм! — лæг йæ цæстытыл не 'ууæнды;
Цæсты даргъ хаутæн баззайдзæн уд сæ фидыцы, се 'вæрды;
Даргъ хъуымбыддзыкку хъазхъуырыл сау æхсæрдзæнтæй фемуырдыг.
Сырх, дари хызы хауты 'хсæн нал зынд рухс цæсгом сагъæстæй,
Чызг, ысбад, зæгъгæ, — лæппуйæн бандон цагъартæ рахастой,
Чызгмæ 'ввахс ын æй авæрдтой, уый æрбадтис ыл арæхстгай,
Касти комкоммæ цæстытæм æмæ нал иртæст с' ахæстæй.
Чызг æм бадзуры: «Карз фæндæн æз йæ койæ дæр баризын,
Фæлæ скарстон æй фидарæй, — къух ыл нал æмæ нал исын.
Дæу мæ фæдисы фидиуæг, хатын, бафтыдта сау дисыл;
Хатын, не 'нкъарыс — баппæрста мæн цы сагъæс уæззау рисы».
Лæппу бауæндыд, æргом æм дзуры: «Уæвгæ ма цы хатон:
Фембæлд рухс хурыл фæлурс мæй, — батад, бауырыди, бадон.
Æз хъуыды кæнынæн нал дæн, æз рынчын, цыма, дæн, уатон;
Зæгъ, цæуыл мын у дæ сагъæс, гъе, цы хос ын уа — сæрфатон?»
Уæд йæ рæвдаугæ хъæлæсæй чызг зæлдаг тынтæ нывæнды:
«Афтæ хицæнæй мæ демæ никуы фембæлын нæ фæндыд:
Ныр мæ фæдисы фæсидтмæ ма бафт, курын дæ, дывæндыл;
Мæн цы баппæрста — зæгъон дын — масты, катайы гуылфæнты.
Сырдты ерысæй æрæджы Ростеванимæ кæм цагътат,
«Уым, дам, диссаджы бæлццоны федтам доныбыл» — куы загътат,
Уыцы 'нкъард лæппуйы уаг мын маст мæ зæрдæмæ ныттагъта.
Уый куы 'рцагурис, æниу æй аргæ чи скæндзæни тагъд та!
Никуы ской кодтай мæ цуры, фæлæ рагæй дæр æмбарын, —
Сусæг уарзтæй мæ кæй уарзыс, уый дæ катайы æппары.
Зонын, аивæй дæ рустыл арæх хъарм цæссыг фæуары,
Уый дæ зæрдæйыл, дæ удыл уарзт зæрин хъадаман дары.
Уæдæ, уыйадыл, зæгъын дын, дæ дывæр хæсджын мæ разы:
Иуæй, ничи нын и — де 'муæз чи уа намысы тæразыл;
Баст дæ иннæмæй та мемæ: ды мæн уарзыс, æз дæу уарзын,
Гъемæ уыцы гуырды 'рцагур, ацу, айс дæхимæ а зын.
Уымæй фидар мæсыг самай ды мæ зæрдæйы дæ уарзтæн,
Æмæ ме 'рхæндæг бæллицтæ байс йæ уацарæй фыдмастæн.
Ме 'нкъард сау сагъæс мын раив уарди, малусæджы хъазтæй.
Де 'рцыд, сахъ домбай, мæ удæн, хурыл фембæлдау, куыд уа стæй.
Зил æртæ азы йæ фæстæ, ма ныууадз дæ разæй арæн.
Кæд нæ разына, зæгъдзынæн, нæй йын а зæххыл ыссарæн.
Фæлæ кæд йæ фæд ыссарай уыцы диссаджы хъайтарæн,
Худгæ уардийы къуыбырау, айс мæ сонт зæрдæ лæварæн.
Ард хæрын, дæу дæн æнустæм, æз куы смой кæнон æндæрæй,
Хурты хуры дæр дæ цуры, зæгъгæ, равзæрстон хуыздæрæн, —
Уайтагъд авд дæлдзæх ныххауон, фестæд сау зындон мæ цæрæн,
Дардмæ батайон дæ уарзтæй æмæ мауал уон мæ сæрæн».
Лæппу сауцæстыхау хурмæ дзуры: «Цины уд фæдæлдон,
Æз, дæ нымд цагъар, дæ дзырдтыл, цæй, дыууæ зæгъын куыд уæвдон,
Гъе, мæ уд, мæ дзæцц куыннæ уа — тагъддæр бакæнын дæ фæндон,
Кæд адзалæнхъæл дæ фæрцы ссардтон рухс амонд, цæрæнбон!
Бацыд хурзæрин дæ хуызы, — афтæ бафæндыд Хуыцауы,
Æмæ ирд арвыл дæ фæлгонц мæй, ыстъалыты рæвдауы.
Уый мæ удæн дæр рæдауæй ныр йæ хæрзиуджытæ тауы
Æмæ, уардийау, йæ рухсмæ зæрдæ дидинæг æфтауы».
Ард куы бахордтой, куы радтой дзырд кæрæдзийæн, — йæ фæстæ
Бирæ 'хсызгонæй фæкодтой адджын уарзæтты ныхæстæ:
Судзынц дæндæгтæ цыренæй, — урс налхъуыт фæрдыджы 'нгæстæ,
Арвы ферттывдау — сæ фæхудт, дардыл барухс кæны бæстæ.
Иумæ 'рбадтысты фæндонæй, иу сæ иннæйы рæвдауы,
Худынц, раст цыма сæ былтыл уарди дидинæг æфтауы.
Урс дзæнхъа дæндæгты ферттывд сырх, хъырмыз былтæй фидауы;
Лæппу йын зæгъы: «Дæ уынд мыл уарзты пиллон арт æфтауы...»
Саггуырд ацыдис, æниу æй размæ къах бæргæ нæ хаста.
Баззад цæстытæй фæстæмæ чызджы рухс цæсгоммæ бастау,
Цыма их æрцыд йæ удыл, уарди басыд æмæ бастад,
Зæрдæ зæрдæйыл æнувыд хаста уарзты сагъæс мастау.
Дзуры: «Хурзæрин, ам ма дæн, фæлæ уардийау бампылдтæн,
Бур сæ цæрдхъом хуыз афæддæхт урс дзæнхъа рустæн, лал былтæн,
Уæд куыд быхсдзынæн уагæры дард ран — цинкъаддæр, сарфылдæр!
Уæвгæ, барвæндæй сисдзынæн къух дæ сæрвæлтау цардыл дæр».
Лæппу ацыдис, ысхуыссыд, йе 'вастæй йæ зæрдæ тъизы.
Цыма дымгæйы гæдыхъæд, — æхсæв-бонмæ уаты ризы.
Цæст æрцъынд кæны, йæ сæрæй Тинатины уынд нæ хизы,
Фыны фестъæлфы, кæлмдзæфау, æмæ богътæ кæнын сисы.
Дард йæ уарзонæй кæй цæуы, уый — йæ ризгæ уды стыр зын.
Уары уардийы къуыбырыл ирд налхъуыт-налмас цæстысыг.
Бон куыд æрбарухс и, — фестад, хур та ферттывта йæ хуызы,
Бацыд галуанмæ уæлбæхæй, цыма мисхал дæр нæ тыхсы.
Æмæ барвыста паддзахмæ лæппу галуаны дуаргæсы,
Зæгъгæ, сфæнд кодтон ахæтын, цæст нæ бæстæтыл ахæссын:
Ды кæй басастай, уыдонæй исчи коммæ кæд нал кæсы,
Уæд йæ хивæндыл бафтауон уый фæсмон æмæ сагъæсыл.
Арæн басгарон, фыдгулæн ма уа 'рбабырсыны фадат.
Тинатины тас ызнæгтæн мигъау се уоны куыд бада.
Фена коммæгæс мæ рæвдыд, хивæнд йе 'нæбон æрхата,
Кадæй-радæй дæм æрвитон амæй-ай хуыздæр хуын тагъд-тагъд.
Паддзах лæппумæ рарвыста: «Де 'гъдау — де сныхас, д' арæхсты,
Ды домбай дæ 'мæ, зонын æй, нæй дын чъилгæнæн карз хæрты.
Аду, хорз, фæлæ бакодтай мæн фыдкатайтæн с' ахæсты,
Æмæ дард балцæй де 'рцыдмæ зæрдæ судздзæни сагъæсты».
Лæппу бацыдис, уæздан ын акуывта ныллæг йæ сæрæй:
«Уый, æгæртæ мæ куы стауыс, уæ нæ хорз паддзах, ды цæрай!
Кæд нæ фæкæнид нæ Хуыцау мæн мæ фæндагæй æнæрай,
Дæу æрæййафин дзæбæхæй, хъазгæ-худгæ мыл æмбæлай!»
Паддзах лæппуйыл ныттыхсти, уый йæ хи фыртау ысхаста
Æмæ диссаг дæр нæ уыдис — иу сæ иннæйы кæй уарзта!
Ростеван нынкъард ис, уæвгæ, уый йæ зæрдæйæн нæ барста,
Фæлæ цин кæна, дзыназа, — зæрдæ искæйы кæд фарста?!
Лæппу галуанæй рахызти, цырд йæ саулохмæ февзыста.
Уад дыууын боны, хаттæй-хатт бонæй тар æхсæв не 'взæрста.
Тинатины хуыз рухс сæнттыл уарзты пиллон арт фендзæрста,
Æмæ дард балцы зæрдæмæ монц гуылф-гуылфгæнгæ фефсæрста.
Спаспет арæнтæм фæхæццæ, адæм ыл кæнынц тыгуыртæ,
Уæздæттæ цæуынц йæ размæ, амæй-ай хуыздæр — сæ хуынтæ.
Райынц, цин кæнынц. Сæ зæрдæ хурау барухс и йæ уындæй,
Фæлæ лæппуйы кæм æвдæлд, ног та райдыдта цæуынтæ.
Уыд хæстон сахар, дур-гæнах дард Автандилæн арæныл,
Уым æрæнцади 'ртæ боны, кæд йæ цæстысыг уары ныр,
Цуан кæны æмæ н' ауæрды, гъе, уæддæр уал сырдмарыныл,
Йемæ — йе 'нувыд Шермадин, — кадджын визиры бар ын уыд.
«Шермадин, мæ бон, — дзуры йæм, — ды мæ сусæг равг хатыдтай,
Фæлæ чи зæгъдзæн, — уарзты монц мæн куыд бадомдта, батыдта!
Ныр мæ зæрдæйы 'мбæхсинаг мæнæ раргом и, ратыдта;
Уый, мæ развæдыл ме стъалы цины рухс тынтæ райтыдта.
Тинатины уарзтæй тадтæн, рагæй уацары мæ дардта,
Ихдзагъд уардийыл æрвдидин судзгæ хъарм цæссыг фæкалдта.
Ныр мæ уарзты зæд æмбойны мæн йæ фæхудтæй æрцардта,
Мæнæ зæрдæмæ, уыныс æй — уаз, алдзæн цырагъ ныддардта.
«Ацу, — загъта мын, — бацагур уыцы саггуырды, базон æй.
Æмæ ракур мæн; ма багъгъæл: ды дæ дард балцæй ма зынай,
Æз æндæр искæй равзарон ам æмкъайагæн, уарзон æй!»
Гъемæ зæрдæйыл удыхос сæмбæлд, фервæзти карз сонæй.
Иуæй — йе 'нувыд хъазайраг — дæн æнусхæсджын йæ разы, —
У хъазайраджы уæццæ хæс — уа йæ хицауæй æназым.
Уарзын иннæмæй та чызджы æмæ 'взарын уарзты карз зын.
У ныфсхастдзинад — лæгдыхæй дудгæ тухитæн фæразын.
Хорз цагъар æмæ хицауау мах кæрæдзийæ не 'фсæдæм:
Æз — дæ хицау дæр; де 'мгар дæр, ды — мæ фæдон, мæ ныфсдæттæг.
Ме 'ууæнк — иунæг ды, хистæрæй дæу ныууадздзынæн ме 'фсæдтæн.
Мæн дæу йедтæмæ искæмæн а хæс бакæнын не сфæнддзæн!
У-иу ме 'фсæдтæн мæ фæстæ балхон тохвæдисы, хæсты.
Галуан макуы ныууадз рохы, бафæрс, базон-иу — куыдтæ сты.
Афысс, арвит-иу сæм чиныг, гъе стæй хорз хуынтæ мæ бæсты:
Уый сæ ма фæхата мачи, — нал и се спаспет сæ бæсты.
Тохы, цуан кæныны, стæры цу, дæ хæларау, фæзм-иу мæ,
Азтæй бабыхс мын æртæ ды, дар дæхи, — цыма стæм иумæ.
Кæд уæдмæ зынин, мæ хуры хъахъхъæ кадимæ, цытимæ.
Кæд нæ 'рыздæхон, — фæку мыл, мастæн ратт фæндаг дæ риумæ.
Бауæнд, гъеуæд, гъе, паддзахæн судзгæ сау хабар радзурын.
Зæгъ, — мæнæйуый, дын бабын и, нал ын бантысти рацæрын.
У, зæгъ, алкæйы бонæмгъуыд ацы дудгæбон, ацы рын.
Ратт мæ хæзнатæй алкæмæн: алы тыхст æмæ уацарæн.
Уæд мæ хъуыддæгтæ кæронмæ бахынц бакæнын дæ хæсыл.
Ку мыл, маст мыл кæн, — сыджытмæ лæг æндæр хæзна нæ хæссы,
Феста, чи зоны, мæ удæн уым алдзæн цырагъ дæ цæссыг.
Мыс мæ лæггæдтæ, хæрзиуæг царды рох кæнын нæ бæззы».
Шермадины зæрдæ суынгæг уыцы удæууил ныхæстæм,
Судзгæ 'взист цæссыгтæ калы, развæд нал уыны йæ цæстæй.
Дзуры: «Батар уыдзæн, зонын, цины рухсы тын дæ фæстæ.
Лæуу, — зæгъон, æмæ мæ дзырдмæ, ома, байхъусай? — куыннæ стæй!
«Дæу ныууадздзынæн мæ бæсты», — уый цы загътай мын, мæ хицау?
Æз куыд сарæхсон? Кæстæрмæ, зоныс — сонт рæдыд æмхиц у!
Æммыст ахъуызиккам иумæ, уаин искуы дæр дæхи цур.
Науæд, судзаджы зындонау, у мæнæн дæуæй фæхицæн».
Спаспет ын рæвдаугæ загъта: «Хъус, мæ хъуыды мын æмбар ды, —
Уарзон уарзонмæ бæлгæйæ иунæгæй фæзилы дардыл.
Нæй, — æнæфыдæбон амонд, ис-бон не ссардзынæ царды!
Арц йæ зæрдæйы ныссæдзæд, сау хин баййафæд мæнгарды!
Ахæм ничи ис, дæ разæй лæг кæмæн зæгъа йæ сагъæс,
Гъемæ чи айса йæхимæ хистæр-хицауы уæззау хæс,
Хъахъхъæ фидæрттæ, дæ цæст-иу тагъд-тагъд дард арæнтыл ахæсс.
Кæд æз дæр зынин, Хуыцау мын кæд ысныв кæнид уæлахиз.
Нæу ын хъауджыдæр адзалæн — иу уа, бирæ уой, сæдæтæ,
Иунæг ницы давы, — иу мæ хиза Стыр Хуыцау мæлæтæй!
Кæд нæ фæзынон æмгъуыдмæ, раив уæд дæ цин мæ мæтæй,
Гъа, ныффысдзынæн дын чиныг: ды — мæ дæлдæртæн сæ фæтæг».
