Iriston.com
www.iriston.com
Цæйут æфсымæртау раттæм нæ къухтæ, абон кæрæдзимæ, Иры лæппутæ!
Iriston.com - история и культура Осетии
Кто не помнит прошлого, у того нет будущего.
Написать Админу Писать админу
 
Разделы

Хроника военных действий в Южной Осетии и аналитические материалы

Публикации по истории Осетии и осетин

Перечень осетинских фамилий, некоторые сведения о них

Перечень населенных пунктов Осетии, краткая информация о них и фамилиях, в них проживавших

Сборник материалов по традициям и обычаям осетин

Наиболее полное на сегодняшний день собрание рецептов осетинской кухни

В данном разделе размещаются книги на разные темы

Коста Хетагуров "Осетинскя лира", по книге, изданной во Владикавказе (Орджоникидзе) в 1974 году.


Перечень дружественных сайтов и сайтов, схожих по тематике.



Rambler's Top100 Рейтинг@Mail.ru Индекс цитирования
Статьи Словари
Здравствуйте, Гость
Регистрация | Вход
Опубл. 26.11.2011 | прочитано 3873 раз |  Комментарии (0)     Автор: Tabol Вернуться на начальную страницу Tabol
МÆГУЫР ЛÆГ ÆМÆ СОЛÆМАН-ПАДДЗАХЫ АРГЪАУ

Раджыма-раджы дын цардысты æмæ уыдысты мæгуыр лæг æмæ мæгуыр ус. Уыдонæн уыдис иу лæппу æмæ дыууæ чызджы. Фæлæ афтæ мæгуыр уыдысты, афтæ мæгуыр, æмæ сын сæ уæлæ скæнинаг нæ, бахæринаг дæр ницы уыди. Мæгуыр лæг сфæлмæцыд ахæм цардæй æмæ загъта, мæнæн ацы цардæй мæ бон цæрын нал у, хъуамæ искуы мæ сæр фесафон. Æмæ бавдæлди, цы иунæг хъæбæр кæрдзын сæм уыдис, уымæн йе ’рдæг расаста, нывæрдта йæ йæ дзыппы æмæ араст ис йæ фæндагыл йæхи сафынмæ. Цæуынтæ байдыдта, цæуынтæ байдыдта... Æмæ цъус фæцыд æви бирæ, уый та иунæг Хуыцау æмæ Уастырджийæ дарддæр чи зоны, фæлæ куы бафтид зондджын Солæман-паддзахы галуанмæ. 

Мæгуыр лæг куыннæ сдойны, куыннæ сыстонг уыдаид æмæ бацыди галуанмæ, уæ Хуыцауы тыххæй, дам, мын дон бадарут, къæбæр мын авæрут, стонг æмæ, дам, дойныйæ мæ уд схауы. 

Паддзах уый куы фехъуыста, уæд æй бахуыдта мидæмæ, нуазгæ дæр, дам бакæн, кæрдзын дæр, дам, бахæр. Стонг бæлццонæн, дам, къæбæр куынæ бахæрын кæнон, уæд, ма, дам,ма мæ ис, мæ бон æндæр цæмæн хъæуынц. 

Лæг дæр сбадтис, кæрдзын бахордта, паддзахы нозтæй банызта, стæй бафарста паддзахы, æххуырст нæ айсдзынæ, зæгъгæ. 

Солæман-паддзах æм бакæстытæ кодта æмæ йын афтæ, ау, куыннæ, дам, айсдзынæн, айæппæт адæм, дам, мæм æххуырсты не сты. 

Æмæ йæм мæгуыр лæг дæр, иу аз иу туман мыздыл, ныллæууыдис æххуырсты. 

Куыста, фыдæбæттæ кодта мæгуыр лæг, йæ зæрдæ æхсайдта йæ бинонтæм, фæлæ сæм афтидармæй куыд æрцыдаид æмæ æнхъæлмæ кастис азы фæудмæ. Уалынмæ, кæддæр куы уыдис, уæд фæцис аз дæр, æмæ йæм фæдзырдта зондджын Солæман-паддзах. Йæ разы йын фынгыл æрæвæрдта иу туман — йæ афæдзы куысты мызд æмæ йын афтæ, кæд, дам, дæ фæнды ацы туман сис, кæннæуæдæ та, дам, дын иу зондджын хъуыды бацамондзынæн. 

Лæг ахъуыды кодта: «Мæ сывæллæттæ стонг сты æмæ сисон туман», — фæлæ йæ зæрдæ æхсайдта, уæд та йын цы хорз фæнд бацамыдта зондджын Солæман-паддзах æмæ ауыгъта йæ къух — бацамон мын уыцы зондджын хъуыды, зæгъгæ. 

Уæд ын Солæман-паддзах афтæ: «Дæ цæрæнбонты æвзæрæй æвзæр макуы зæгъ, хорзæй дарддæр». — Стæй систа туман æмæ йæ нывæрдта йæ дзыппы. 

Мæгуыр лæг катæйтты бахаудта, ау, æнæхъæн афæдз, дам, ууыл куыстон, фæлæ ма йын цы гæнæн уыд, æмæ та йæм дыккаг аз дæр ныллæууыдис æххуырсты — ныр та дыууæ туманыл. 

Куыннæ куыстаид, куыннæ та фыдæбæттæ кодтаид мæгуыр лæг, йæ мæгуыр бинонтæ дæр та куыннæ лæууыдысты йæ зæрдыл, фæлæ сæм афтидармæй куыд æрыздæхтаид æмæ æнхъæлмæ кастис азы фæудмæ. Уалынмæ аз дæр фæцис, æмæ та йæм зондджын Солæман-паддзах басидт йæхимæ, йæ разы йын фынгыл æрæвæрдта дыууæ туманы æмæ йын афтæ: «Кæд дæ фæнды, уæд ацы æхцатæ сис, кæннæуæд та дын æхцаты хыгъдмæ иу зондджын хъуыды зæгъон». 

Лæг та хъуыдытыл фæцис: райса æхцатæ æви нæ? Йæ бинонтæ стонгæй мæлынц — дыууæ туманæй сын, чи зоны, сæ гуыбын бафсадид, фæлæ йын Солæман-паддзах уæд та цы зондджын хъуыды зæгъынмæ хъавы. Æмæ та ауыгъта йæ къух — цы уа, уый уæд, сразы зондджын хъуыды райсыныл. 

Уæд ын Солæман-паддзах афтæ: «Дæ къух кæдæм æххæсса, уымæй дарддæр макуы авнал». — Æмæ систа дыууæ туманы фæстæмæ, нывæрдта сæ йæ дзыппы. 

Лæг та фæсмон кæнын байдыдта, мæ бинонты, дам, стонгæй мæлгæ ныууагътон, афтæмæй иу хуымæтæджы ныхасыл дыууæ туманы æхца фесаф. Фæлæ ма йын цы гæнæн уыдис æмæ та йæм æртыккаг аз дæр ныллæууыд æххуырсты — ныр та æртæ туманыл. 

Райдыдта та кусын, райдыдта та фыдæбон кæнын мæгуыр лæг. Йæ зæрдæ ныр тынгдæр райдыдта æхсайын йæ мæгуыр бинонтæм, фæлæ сæм афтидармæй куыд фæцыдаид, æмæ быхста, фæрæзта. Уалынмæ бонтæ дæр куыннæ цæуынц, фæлæ уыдой мæгуыр лæгыл куыд ныддаргъ сты! Бонгай, къуыригай сæ нымадта, йе ’ртæ туманы, цыма ныридæгæн йæ къухы уыдысты, алырдæм рабар-бабар кодта — цы лæвæрттæ дзы хъуамæ балхæна йæ сывæллæттæн, йе ’мкъайæн, цас ма дзы хъуамæ ныууадза хæлцæн, афтæмæй та йыл аивгъуыдта æртыккаг аз дæр. 

Зондджын Солæман-паддзах та йæм басидт йæхимæ, æрбадын та йæ кодта æмæ йын йæ разы фынгыл æрæвæрдта æртæ туманы — йæ афæдзы æххуырсты мызд æмæ та йын афтæ: «Кæд дæ фæнды, уæд æхцатæ айс, кæннæуæдæ та дын ацы æхца раттыны бæсты зæгъдзынæн иу зондджын хъуыды». 

А лæг та райдыдта рахъуыды-бахъуыды кæнын, куыд бакæна, райса æхца æви нæ? Йæ бинонтæ стонгæй мæлынц, æртæ туманы сын исты ахъаз фæуыдзысты, бамбæрздзысты сын сæ хъæнтæ, фæлæ йын уæд та цы хорз фæнд бацамыдта Солæман-паддзах? 

Афтæ та иудзæвгар фæхъуыды кодта, фæхъуыды кодта, стæй — цы, дам, уа, уый уæд, æхца, дам, бахардз уыдзысты æмæ та, дам, мæгуырæй баззайдзыстæм, фæлæ мын зондджын хъуыды та чи хъуамæ байса, зæгъгæ, бавдæлд æмæ зæгъы паддзахæн: 

— Де ’хца дæхи уæд, зондджын Солæман-паддзах, фæлæ мын де стыр зондæй иу тæпп ма бахæлæг кæн. 

Уæд ын Солæман-паддзах афтæ зæгъы: «Ацу, æмæ дæхи цæстæй цы фенай, æндæр мацæуыл баууæнд». 

Лæг уый куы фехъуыста, уæд райдыдта оффытæ æмæ аххытæ кæнын, райдыдта рафт-бафт кæнын, ай, дам, ме ’ртæ азы куыст доны цæмæн бакалдтон, ай, дам, мæ мæгуыр хæдзары фаг фæллой мæхæдæг цæмæн фесæфтон. 

Уæд æм Солæман-паддзах баздæхт æмæ йын афтæ, тæрсгæ, дам, ма кæн, фæлæ, дам, цом мемæ. 

Мæгуыр лæгæн дæр ма цы фадат уыдис, уæддæр сæфт æмæ сæфт æмæ араст йæ фæдыл. 

Бирæ фæцыдысты, цъус фæцыдысты, — бакодта йæ паддзах, æртæ фæндаджы кæм иу кодтой, уырдæм æмæ йын бацамыдта рахизфарсы фæндагмæ: мæнæ ууыл цу æмæ цу, æрмæст, дам, дæ макуы ферох уæнт ме ’ртæ зондамынды. 

Мæгуыр лæг дæр та уыцы фæндагыл байдыдта цæуын, байдыдта цæуын æмæ бахæццæ иу галуанмæ. 

Бæлццон лæг стонггæнаг, дойныгæнаг у — сыстонг, сдойны æмæ бацыди галуанмæ: 

— Уæ Хуыцауы хатыр бакæнут, фæллад бæлццонæн дон, къæбæр ма бахæлæг кæнут. 

— Мидæмæ нæм рахиз, кæрдзын дæр бахæр, дон дæр баназ, фæллад дæр суадз, — мидæмæ йæ бакодта мæликк, йæ разы йын æрæвæрдта алы хæрд, алы нуæзт, фæлæ фынгыл бады иу хæфс æмæ та мæликк дзуры мæгуыр лæгмæ: — æнæбауæндгæ ма фæу, цыма дæхи хæдзары дæ, афтæ хат дæхи, æрмæст, дæ хорзæхæй, а фынгыл цы бады, уый мын хъуамæ зæгъай, — амоны йын хæфсмæ. 

Лæг ахъуыды кодта æмæ йæ зæрдыл æрбалæууыди зондджын Солæманы-паддзах зондамынд: «Æвзæрæй æвзæр макуы зæгъ, хорзæй дарддæр», æмæ бакаст мæликмæ: 

— Гъе, дæ азарæй сыгъд фæуон, мæ кадджын фысым, уый стыр хорз цыдæр у, æндæра дæ фынгыл цы ми кæны. 

Гъе, уый загъта, цы, хæфс йæ царм аппæрста, агæпп дзы кодта диссаджы рæсугъд чызг æмæ райдыдта мæгуыр лæгыл цинтæ æмæ диссæгтæ, хъæбыстæ кæнын. Стæй йын радта дывæлдах дарæс алы зынаргъ хъуымæцтæй, стæй лæг куы цыд, уæд ын, фондз æмæ ссæдз хæрæджы æвзист æмæ сызгъæринæй цы фæрæзтой, уый акодта йæ разæй, æмæ йæ арвыстой афтæмæй. 

Лæг куыннæ цин кодтаид, куыннæ радаид, æмæ араст сæхимæ, фæлæ иудзæвгар куы фæцыд, уæд йæхæдæг дæр ныффæллад, ныффæлладысты хæрджытæ дæр æмæ æрлæууыд иу стыр сывылдз бæласы бын. Уым æй æрбаййæфта иу сæудæджер. Уымæ дæр æвзист æмæ сызгъæрин фондз æмæ ссæдз хæрæгуаргъы. Кæрæдзийæн салам радтой, йæ фарсмæ æрбадти сæудæджер дæр æмæ фæкастысты æмæ мæнæ бæласы бинаг цонгыл æркув-æркув кæны иу цъиу. 

— Схæснаг кæнæм, ацы цъиуы кæд æрцахсай, уæд дын мæ хæзнатæ дæттын, кæннæуæдæ мын сæ ды ратт, — цъиу ауынгæйæ фæкодта сæудæджер. 

Мæгуыр лæг ахъуыды кодта, куы йæ æрцахсин, зæгъгæ, уæд айæппæт хæзнатæ мæнæ не сты, фæлæ та йæ зæрдыл æрбалæууыди зондджын Солæман-падзахы зондамынд, зæгъгæ, дæ къух кæдæм æххæсса, уымæй дарддæр ма æвнал, æмæ фæхъуыды кодта, ай цалынмæ стгæ кæнон, цалынмæ йæм хъуызгæ кæнон, уæд цъиу тæхгæ куы кæны æмæ куы ныппæррæст кæна, уæд æз кæм агурдзынæн, цæмæн сафын мæ лæвар хæзна? 

Æмæ не сразы мæгуыр лæг. 

Уæд сæудæджер фæгæпп кодта æмæ афтæ: 

— Кæд æй æз æрцахсон, уæд дæ хæзнатæ мæн, кæннæуæдæ дын æз дæттын мæхиуæтты. 

Сразы лæг дæр æмæ схæснаг кодтой. Сæудæджер фелвæста йæ худ æмæ фæхъуызы цъиумæ. Цъиу фынæй нæ уыд, æркув-æркув кодта æмæ куы ауыдта, сæудæджер æм фæхъуызы, уæд стахт, уæлдæр цы къалиу уыд, уымæ, æмæ та уым æркув-æркув кæны. Сæудæджер дæр сбырыд бæласыл, æмæ йæм февналы, хъуамæ йæ ацахса, фæлæ та йæ ауыдта цъиу æмæ та стахт чысыл уæлдæр. Сæудæджер дæр та сбырыд йæ фæдыл... Афтæмæй цъиу схæццæ бæласы цъупмæ æмæ атахт, мæ фыдфынтæ ахаста йемæ. 

Сæудæджер мæстæй куыннæ фæцæймард, фæлæ дзырд дзырд у, цы гæнæн ма йын уыд æмæ йæ фондз æмæ ссæдз хæрæгуаргъ æвзист æмæ сызгъæрин скодта мæгуыр лæджы разæй. 

Уый дæр та цæуы, цæуы, цæуы æмæ ма йæ чысыл хъуыди сæхимæ, афтæ фембæлд иу йæ дыккаг хæдзарыл. Куыдтæ сты, зæгъгæ, уым махуæттæ, æрфæрстытæ йæ кодта йæ бинонтæй, æмæ лæг йæ сæр æркодта фыдохы уагъд, дæ бинонтæ, дам, раджы куы аскъуыдысты. 

Лæг уый куы фехъуыста, уæд ныккуыдта, нырдиаг кодта, ныр ма, дам, куыд кæндзынæн, ныр ма, дам, цы кæндзынæн, куыд цæрдзынæн æнæ уыдон æмæ кæугæ аздæхти фæстæмæ, фæлæ фæлмаст лæг цас хъуамæ фæцыдаид æмæ, кæугæ иу дуры сæр куыд æрбадт, афтæ йæ сæры февзæрд зондджын Солæман-паддзахы зондамынд: «Дæхи цæстæй цы фенай, æндæр мацæуыл баууæнд», æмæ фестад уайтагъд, йæ хæрджытыл ахъæр кодта æмæ балæууыд сæ хæдзары дуармæ. Бакодта дуар, кæсы æмæ уæртæ йе ’мкъай æмæ йе ’ртæ сывæллоны бадынц фынджы алыварс, сæ разы — иухатты хъæбæр кæрдзыны æрдæг. Тæрхæттæ йыл кæнынц, абон æй бахæрæм æмæ ма уæд сом та цы хæрдзыстæм, зæгъгæ. Сæ хæдзары хицауы паддзахы арæзтæй куы ауыдтой, уæд ныддис кодтой, зæгъгæ, ай чи у, стæй йæ базыдтой æмæ кæрæдзийæн райдыдтой цинтæ æмæ хъæбыстæ кæнын. Æмæ ма абон дæр не ’фсæдынц кæрæдзиуыл цинæй. 

Низтæ уым баззайæнт, хæрзæбонтæ ардæм æрцæуæнт. 

 

 

Радзырдта йæ 1974 азы 25 ноябры Цхинвалы районы Ногхъæуы цæрæг 92-аздзыд Хъазиты Алыксандр



<==    Комментарии (0)      Версия для печати
Реклама:

Ossetoans.com OsGenocid ALANNEWS jaszokegyesulete.hu mahdug.ru iudzinad.ru

Архив публикаций
  Января 2024
» О чем рассказали восточно-европейские руны
  Ноября 2022
» От Кавказа до Волги
  Августа 2022
» Кавказцы глазами русских: говорят архивные документы...
  Марта 2022
» К вопросу о заселении Фиагдонской котловины, по данным фамильных и народных преданий
» О новых именах в истории царственного дома средневековой Алании
  Февраля 2022
» К ВОПРОСУ ОБ УДЕЛЬНЫХ ВЛАДЕТЕЛЯХ УАЛЛАГКОМА ПО ФАМИЛЬНЫМ, НАРОДНЫМ ПРЕДАНИЯМ И АРХИВНЫМ МАТЕРИАЛАМ
  Декабря 2021
» Осетинская религия; религия осетин (Ирон дин)
  Мая 2021
» Иверская (Моздокская) икона Божией Матери
  Мая 2020
» Соотношение понятий Æгъдау, религия (дин), вера во внутриосетинской дискуссии
  Июля 2019
» Открытое обращение представителей осетинских религиозных организаций
  Августа 2017
» Обращение по установке памятника Пипо Гурциеву.
  Июня 2017
» Межконфессиональный диалог в РСО-Алании состояние проблемы
  Мая 2017
» Рекомендации 2-го круглого стола на тему «Традиционные осетинские религиозные верования и убеждения: состояние, проблемы и перспективы»
» Пути формирования информационной среды в сфере осетинской традиционной религии
» Проблемы организации научной разработки отдельных насущных вопросов традиционных верований осетин
  Мая 2016
» ПРОИСХОЖДЕНИЕ РУССКОГО ГОСУДАРСТВА
» НАРОДНАЯ РЕЛИГИЯ ОСЕТИН
» ОСЕТИНЫ
  Мая 2015
» Обращение к Главе муниципального образования и руководителям фракций
» Чындзӕхсӕвы ӕгъдӕуттӕ
» Во имя мира!
» Танец... на грани кровопролития
» Почти 5000 граммов свинца на один гектар земли!!!
  Марта 2015
» Патриоту Алании
  Мая 2014
» Что мы едим, или «пищевой терроризм»