Афæстаг рæстæг ирон адæм уæлдай къæрцхъусдæр сты се ’гъдæуттæм. Бирæ фæрстытæ сæм æвзæры. Æмæ фæрсынц хистæрты, кæрæдзи. Æрæджы дæр та мæ иу нæлгоймаг (йæхи нæ бацамыдта) фæрсы: «Цины фынгыл хистæр куы фæкувы, уæд хъуамæ иууылдæр сыстой? Æмæ ма уæд цæмæн фæзæгъынц: «Исчи уæ æрбадæд, фынг алидздзæн», зæгъгæ?»
Раст фарст у, мах дæр арæх фехъусæм ацы ныхæстæ, æмæ æгъдаумæ ницы бар дарынц, раст мæнæ Къæсæры Уастырджи æмæ Фæндагсар Уастырджийы сидт иу кæнын чи нæ фæуадзы, зæдты кæрæдзийыл ма ардаут, зæгъгæ, уый хуызæн. Уастырджи иу куы у, уæд æй зæдтæ цæмæн хонынц нозтуарзджытæ? Цæмæй фылдæр баназой. Къæсæры æмæ Фæндагсар Уастырджийы сидт кæнгæйæ ма райдианы Ныхасы Уастырджийыл сæ куывдтытæ-иу куы бафæдзæхсиккой, уæд ноджы хуыздæр æмæ бæркадджындæр, арфæйаг æмæ уаздæр рауаид цины фынджы фæстаг сидт.
Ирон фынг æгъдауы скъола у. Алцы дæр дзы, куыд фæзæгъынц, дæргъмæ æмæ уæрхмæ барст у. Уæлдай дзы исты куы фæзыны, уæд æй уайтагъд йæ уæлæйæ хæрв æппарæгау аппары æмæ та сыгъзæринау сæрттивы. Европæйы адæмтæ дæр æй уымæн айстой. Алантæ сæм æрмæст сæ хæстон дæсныдзинад, бæхылбадыны арæхстдзинад æмæ рыцæры миниуджытæ нæ бахастой, фæлæ ма сæ фынджы æгъдæуттæ дæр. Сæ сæйрагдæртæй иу уыд: цыфæнды æххормагæй дæр гуыбыны рохыл хæцын. Мæнæ Нарты æмбырды дыккаг хистæр куыд радзырдта, афтæ: «Адæм хæлæг уæд кодтой Нартæм, сæ хорзы кой дардыл уæд хъуыст Нартæн, сæ гуыбыныл хæцын куы фæрæзтой, нозтæй сæхи куы хъахъхъæдтой, ронгæй сæ бæрц куы зыдтой».
Уыдон уыдысты æмæ сты ирон фынджы æгъдауы сæйрагдæртæ. Æмæ уыцы сæйрагдæртæ тынг хорз ныффидар сты Европæйы бæстæты. Уымæн æвдисæн сты, æрвылбон нын сæ цардыуагæй кинонывты æмæ телеравдыстыты цы фынджы æгъдæуттæ æвдисынц, уыдон. Уым нæй фенæн иу адæймаджы дæр æнæгъдау бадт кæнгæйæ, стæй хæрдыл зыд кæнгæйæ, хъæуа-нæ хъæуа ныхас кæнгæйæ. Уыдон, нæртон хистæрты загъдау, сæ мæрдты къоти нæ калынц нозт æмæ хæрдыл, æнæгъдау фырнозтæй се ’фсарм нæ сафынц, сæ зонд, се ’хсар нæ сæттынц сæхи къухтæй. Бадынц æнцад-æнцойæ, у æгъдауыл сæ хæрд, сæ нозт, æмæ сын хæлар у. Ууыл сæ ахуыр кæнынц сæ хистæртæ, æмæ сæм хъусынц.
Махмæ дæр афтæ уыд. Уынджы иу адæймаджы дæр хæргæ, æхсынæнтæ æхсынгæ, бæгæны нуазгæ нæ федтаис. Уæлдайдæр цæугæ-цæуын. Хойрагæн, нозтæн нымд кодтой, сæ сæр сæрмæ хастой. Ныр фынгыл дарын дæр нæхи нал зонæм. Уæлдайдæр куывдты æмæ чындзæхсæвты. Бынтон аллайаг та не ’гъдау вæййы юбилейон фынгыл. Иуæй-иутæ сæхи уыцы хуызы февдисынц, раст цыма никуы ницы хъæстæ фесты, æххормагæй мардысты, хъæбæр нозт сæдæ азы нæ федтой. Коньяк æмæ æндæр зынаргъдæр нозтытæ иу цæттæ фынгæвæрдæй иннæмæ — сæ размæ æмбæхстытæ кæнгæйæ, скъæфдзысты. Хистæр Стыр Хуыцауы ном нæма ссары, афтæ дæле сидтытæ сарæх вæййынц. Даргъ къухтæ сыл разайы, кæрæдзийы фынгтæм ныхилынц хæлофæй. Тагъд-тагъд нуазынц, хæрынц. Цыма сæ фынгæн байсынæй фæтæрсынц, æви кæдæмдар фæтагъд кæнынц. Афтæмæй хистæр цæуынмæ куы сысты, уæд дæр ма сæ фынджы цурæй рацæуын нæ фæфæнды.
Нæ хистæртæ фынгыл сæхи æндæр хуызы дардтой. Зыдтой, абон цасфæнды куы бахæрой, уæддæр та райсоммæ сæххормаг уыдзысты, æмæ фынгыл хæлоф нæ кодтой, хойраг уырзæй не сгæрстой, нозт карзæй не ’взæрстой. Сæ разы сын-иу цы æрæвæрдтой, уымæй фынгæн, фысымæн æгъдау лæвæрдтой. Æнæуаг нæ, дæрзæг, æнæууылд ныхас дæр сæхицæн нæ барстой, фынджы фарн хъуыды кæнгæйæ. Хæргæ-хæрын нæ куывтой, нæ ныхас кодтой. Стæг æхсынын, стыр комдзæгтæй хæрын худинаг уыд. Чъирийы карст, йæ цъуппæй комдзаг кæнгæйæ, нæ хордтой, фæлæ йын йæ фæрстæй (цины рахиз фарсæй, зианы галиу фарсæй) къухæй ратонгæйæ. Фынгыл сæ рæмбыныкъæдзтæ не ’вæрдтой. Ныр та ма йыл чидæртæ сæ гæлдæртæ дæр æрæвæрынц æмæ иуæй фынджы æгъдау халынц, иннæмæй йæ фыдуынд кæнынц.
Мæ ныхас æгæр адаргъ, дзуринæгтæ — бирæ, æмæ сыл куы нæ дзурæм, уæд æгъдаухалджытæ къæйныхдæр кæнынц, æмæ сæ фылдæр адæм фæзмын райдайынц. Ацы фарстæн та ис дзуапп. Уый хорз зонынц, йæ хистæртæн уырдыглæууæджы лæггад чи бакодта, уыдон. Фынджы хистæртæ-иу скувынмæ куы сыстадысты, уæд-иу иннæтæ дæр иууылдæр уырдыг раст слæууыдысты, нуазæн кæмæ нæ уыд, уыдон сæ рахиз къухы астæуккаг æртыгай æнгуылдзтæй фынгыл æндзæвгæйæ. Уымæй æвдыстой фынгимæ сæ иудзинад, се ’гъдау. Лидзынæй йын нæ тарстысты. Хистæртæ куы фæкувынц, уæд фынгмæ æввахс цы сылгоймæгтæ вæййынц, уыдон та сæ къухты армы тъæпæнтæ уæлæмæ кæрæдзийыл æвæрдæй раст фæлæууынц æмæ «Оммены» бæсты сабыргай фæзæгъынц: «Табу Хуыцауæн» кæнæ «Хуыцауæн табу».
Æмæ ма иу фиппаинаг: куыд зонæм афтæмæй æртæ æртæдзыхоны амонынц ирон адæмы стъалы. Скувыны размæ сæ рахизæрдæм æрзилгæйæ, кæрæдзийæ гæзæмæ куы ахицæн кæнæм, уæд разынынц сæ фараст тигъы. Фараст хайыл лыггæнгæ сты, цины цы æртæ чъирийæ скувæм, уыдон дæр. Аст хайы сæ куы акæны кæстæр, уæд иа дзы иу хай астæуæй кæронмæ дыууæ акæнын фæхъæуы, цæмæй фараст суой. Зианы фынджы дыууæ кæрдзыны та лыггæнгæ сты аст хайыл. Æртæ æртæдзыхоны лыггонд цæуынц авд хайыл.
