Йæ царды сæйрагдæр нысан адæмæн лæггад кæнын кæмæн уыдис, Ирыстонæн, йæ Райгуырæн бæстæйæн фæстаг сулæфты онг исты хорз ракæныныл чи архайдта, уыдонæй иу уыдис ЗÆНДЖИАТЫ Бæбу. Йæ рæстæджы адæмы фарнæн цы хъуыддæгтæ сарæзта, уыдон иу адæймагæн æгæр уыдысты. Стæй ма йын ноджыдæр бантыстаид, фæлæ йæ тæккæ лæджы кармæ куы бахæццæ, уæд ын НКВД-йы «тройкæ» йæ цард аскъуыдта æнаххосæй. О, уыдис, нæ хуыздæртыл нын адæмы æцæг знæгтæ цуан куы кодтой, ахæм рæстæг. Уыцы «цуаны» амæттаг бацис Иры æцæг иузæрдион хъæбул — Зæнджиаты разагъды лæппу.

Хетæгкаты Къостайы æз хорз нæ зыдтон. Сæмбæлдтæн ыл Дзæуджыхъæуы дыууæ хатты. Къоста йе ’мдзæвгæтæ нæма хъæр кодта, ничи ма йын сæ зыдта, афтæ йын дзы Дзæуджыхъæуы реалон скъолайы 7-æм къласы ахуыргæнинаг Дзалаты Луа сусæгæй, Къостайы æвастæй иукъорд æмдзæвгæйы сфыста: «Чи дæ?», «Хъуыбады», «Додой» æмæ ма ноджыдæр цыдæртæ. Дзалайы-фыртæй та сæ æз æмæ Баситы Мискæ сфыстам.

Алы адæммæ дæр ис йæхи æгъдæуттæ. Хорз сты, æвзæр — уыдон дзурæг сты йæ дунембарынад æмæ удыхъæдыл. Ирон лæг алкæддæр йæ сæр сæрмæ хаста, йе ’гъдау нывыл уыд: йæ рацыд, йе сныхас, йæ бадт, йæ дзаумайы конд, йе ’ддаг бакаст, йæ салам дæттын уагыл уыдысты. Ирон лæг йæхи мæгуыр æмæ æдыхæй никуы æвдыста, кæд-иу мæгуыр æмæ æдых уыди, уæддæр. Йæ адæймагдзинад дæлæмæ нæ уагъта. Худинаджы бæсты мæлæт æвзæрста. Æцæгæлоны, æнæбоны, кæстæры, сылгоймаджы æфхæрын нæ уагъта.

Аллон ахуырады концепци арæзт æрцыд нæ республикæйы Ахуырад æмæ наукæйы министрады æмæ йæ 2004 азы хорзыл банымадта РЦИ-Аланийы Хицауад. 

Хъæугæ ахуырадон-методикон мадзæлттæ, комкоммæ та ирон æвзаг æмæ литературæйæн, стæй аллон æвзагыл цы предметтæ ис, уыдонæн, ахуыргæнæн чингуытæ бацæттæ кæныны тыххæй Цæгат Ирыстоны паддзахадон педагогон институты арæзт æрцыд сæрмагонд хайад — полилингвалон ахуырады лаборатори. 

2005 азы ЮНЕСКО-имæ бадзырд бафыссыны фæстæ лаборатори ссис ЮНЕСКО-йы кафедрæ.

«Четверть из 6500 языков, на которых в данное время говорят в мире, стоит в следующем десятилетии под угрозой исчезновения. В этом столетии могут «умереть» до 90% языков, которые сейчас еще широко используются» — такой прогноз дает Организация по Регистрации Вымирающих Языков, существующая в Кёльне с ноября 1997 года.

Несколько полезных, интересных ссылок от Николая Кесаева для тех, кто интересуется осетинскими фильмами.

Ссæдзæм æнусы райдиан, куыд Пушкин æмæ Лермонтов, афтæ Толстой дæр Ирыстоны уыд тынг популярон фыссæг. Æгас ма уыд, афтæмæй фæзындысты йæ уацмыстæ ирон æвзагмæ тæлмацгондæй. 1900 азты Гæдиаты Секъа ратæлмац кодта Толстойы афоризмтæ. 1907 азы газет «Ног цард»-ы 34 номыры рубрикæ «Зындгонд адæймæгты хъуыдытæ»-йы Карцайаджы (инженер Еситы Хъамболат) тæлмацæй лæвæрд цæуынц зындгонд фыссæджы ныхæстæ сæрибардзинады, стæй хæларзæрдæ адæймаджы тыххæй. Уыцы аз — газеты 73 номыры — мыхуыргонд æрцыд Ванойы тæлмацæй (Ардасенты Хадзыбатырмæ гæсгæ — Темырхъанты Вано) таурæгъ «Разрушение ада и восстановление его». — «Зындоны фехæлд æмæ фæстæмæ йæ сырæзт».

Ирон адæмон сфæлдыстад æмбырд кæныныл æнувыдæй чи архайдта, уыдоны ’хсæн зынгæ бынат ахсы Æмбалты Цоцко. Диссаджы миниуджытæ уыд Цоцкомæ — кæмфæнды куы уыдаид, цыфæнды куы куыстаид, уæддæр æрвылбон йæ хъус дардта адæммæ: цæмæй цæрынц, цин æмæ сын маст сæ зæрдæты цавæр зарджытæ æвзæрын кæнынц.

Около заката солнца прибыли в Коби. В ожидании чая и ужина наше общество разбрелось по окрестностям поста, любоваться окружавшими его скалами. В двух верстах находится довольно большой аул. Пушкину пришла мысль осмотреть его; нас человек 20 отправились в путь. Александр Сергеевич набросил на плечи плащ и на голову надел красную турецкую фесс, захватив по дороге толстую, суковатую палку, и, так, выступая впереди публики, открыл шествие.

Лукиан из Самосаты (греч. Λουκιανὸς Σαμοσατεύς, лат. Lucian; около 120—180 гг. н. э.) — греческий писатель-сатирик родом из города Самосаты (Сирия). Отец его был мелкий ремесленник. Лукиан получил общее и риторическое образование, имел адвокатскую практику в Антиохии, много путешествовал (посетил Грецию, Италию, Галлию), изучал право в Афинах; под конец жизни получил почетную должность прокуратора в Египте.

Когда две недели тому назад я подъезжал к аулу, куда мы переселились только недавно, на меня нашло уныние. Это чувство было вызвано мрачным, непривлекательным видом аула. Смотря на него, я невольно вспоминал с удовольствием прежний наш аул, в котором провел столько отрадных дней. Вспомнил ближайший лес, куда уходил я за орехами, речку, где купался я часто, мельницы, под которыми мне неоднократно приходилось лазить за рыбою; вспомнил те вишневые и те грушевые деревья, которые росли в маленьком нашем саду, прилегавшем к нашей сакле. Ничего подобного не замечал я в новом нашем ауле. Я не видел в нем также и того довольства, которое заметно в аулах по дороге от Владикавказа.

Инал Дударович Кануков, писатель и этнограф, известный осетинский просветитель второй половины XIX столетия, пришел в литературу в самом начале 70-х годов. Будучи выразителем передовых общественных идеалов пореформенной Осетии, одним из зачинателей ее художественной и публицистической мысли, он впервые поднял в своих произведениях проблемы, которые нашли дальнейшее развитие в творчестве К. Хетагурова, А. Ардасенова, Г. Цаголова, Ц. Гадиева и других осетинских писателей.

Когда-то давно моему отцу сказал его отец, он был физик-математик, что в «Нартском эпосе» слышен звон металлов. Изучив древнюю металлургию, современную металлургию, алхимию, лингвистику и т.д., и «Нартский эпос», он пришел к удивительному открытию! Я не боюсь этого слова. Именно – открытию! Он наконец-то понял, ради чего создатели эпоса пронесли его сквозь века и тысячелетия.

Кæддæриддæр æмæ кæмдæриддæр дæ зæрдыл дар, рагон æмæ уæздан адæмы фæдон кæй дæ, æмæ дын æгад митæ кæныны бар кæй нæй...

Вокруг нартского эпоса вот уже многие годы ведутся споры. Все вопросы – что, кто, где, зачем, почему и многие другие - и по сей день остаются открытыми. В прошлом году вышла в свет книга Казбека Александровича Болатова «Кто есть кто в нартском эпосе». Изучив древнюю и современную металлургию, алхимию, лингвистику и нартский эпос, он пришел к удивительному открытию. К. Болатов понял, ради чего создатели эпоса пронесли его сквозь века и тысячелетия, почему основным требованием к сказителю была дословность, и почему ни одного слова нельзя было заменить другим. К сожалению, Казбек Александрович не дожил до этого момента, когда его научное творение стало достоянием общественности. Отцовское дело продолжил сын, Александр Болатов, и в скором времени выйдет вторая книга «Кто есть кто в нартском эпосе»

Ирон диалектологи кæронмæ цы фарстатæ нæ алыг кодта, уыдонæй иу у къуыдайраг (кæнæ дзауаг) ныхасы статус. Иутæ йæ хонынц ирон æвзаджы сæрмагонд, кæнæ æртыккаг, диалект, иннæтæ та — ирон диалекты ныхасыздæхтытæй иу.

Ирон чиныджы сæфт Хуыцауы аххос чи кæны, уымæн тæрхонгæнæг Хуыцау фæуæд. 

Ирон адæймаджы чиныг хъæуы, — афтæ зæгъынц, чиныгæн йæ ад чи æмбары, уыдон.

Хур ныгуылæнмæ фæцæйхæццæ кодта, йæ тынты æндæвдад æрлæмæгъ, уæддæр Мани йæ изæры зылдтытæ кæнынмæ нæма бавнæлдта — нæ сæм тасыд йæ къух, йæ чызг афоныл йæ куыстæй кæй нæ зынди, уый тыххæй. Ноджы ма йæ йæ галиу æрфыг дæр схæр-схæр кодта æмæ бынтондæр скатай, мастмæ мын фæцæуы, зæгъгæ.

К сожалению, современные тенденции развития конфессиональной ситуации в Осетии грозят осетинскому народу не только углублением религиозного раскола, который еще недавно носил достаточно поверхностный, условный характер. При дальнейшем упадке и исчезновении нашей национальной религиозной системы неизбежно возникнет перспектива утраты идеологической основы осетинской национальной культуры. Еще раз отметим, что осетинские традиции, осетинский æгъдау немыслимы без осетинской веры. Соответственно, смена осетинами веры вызовет смену духовно-нравственных приоритетов, ценностей, т.е. смену культуры.

Арвыкомы фæндагыл Калакмæ цыдис чырæласджытæ. Кæмдæр семæ бамбал иу мæгуыр лæг. Сæнамæ фæхæрдгæнæны мæгуыр лæг фæндагыл ауыдта иу æнгуз æмæ цинæй мæлы. Кувы: 

— Йæ, Хуыцау, мæхи Хуыцау! Ацы æнгуз куыд йе ’мыдзаг у, мæ хæдзар дæр афтæ дзаг куыд уа, ахæм арфæ ракæ. 

Дур систа æмæ æнгуз асаста — бынтон афтид разынд. Лæг ныккуыдта, йæ къухтæ æрдиаггæнгæ арвмæ айтыгъта æмæ кувы: 

— Уæ Хуыцау, мæхи Хуыцау! Къоц куыдз у, Къоцы коммæ ма бакæс!